به نقل از خبرآنلاین، با وجود استقبال نسبی جامعه از طرح کالابرگ الکترونیک که در چهار مرحله ابتدایی خود اجرا شد، فشارهای فزاینده اقتصادی و نرخ تورم بالا در ماه های اخیر، زمزمه هایی جدی مبنی بر نیاز به بازنگری و تغییر در شیوه پرداخت این یارانه معیشتی از مهرماه به گوش می رسد. دولت و نهادهای نظارتی درگیر بررسی مدل های جدیدی هستند که بتوانند هدف اصلی این طرح، یعنی تثبیت قیمت کالاها برای اقشار آسیب پذیر را محقق سازند.

اقتصادآنلاین نوشت: اجرای طرح کالابرگ الکترونیک به عنوان یکی از برنامه های محوری دولت چهاردهم، با هدف حمایت از سبد خانوار در برابر افزایش قیمت ها آغاز شد. درک این ابهامات نیازمند مروری بر چارچوب اولیه طرح است:

شروع طرح و چارچوب اولیه طرح کالابرگ

طرح کالابرگ الکترونیک عملاً از 11 اسفند 1403 (تاریخ شروع فاز اجرایی گسترده تر) رسماً توسط دولت چهاردهم کلید خورد. این طرح جایگزین یا مکمل یارانه های نقدی مستقیم برای دهک های پایین جامعه در نظر گرفته شد تا اطمینان حاصل شود که یارانه مستقیماً صرف خرید کالاهای اساسی می شود.

رقم کالابرگ برای هر دهک درآمدی

میزان اعتبار کالابرگ بر اساس دهک درآمدی خانوارها به شرح زیر تعیین شده بود:

دهک های 1 تا 3 (کم درآمدترین): مبلغ 500 هزار تومان به ازای هر نفر در ماه.

سایر دهک های مشمول (بسته به مرحله): مبلغ 350 هزار تومان به ازای هر نفر در ماه.

این مبالغ به صورت اعتبار در حساب سرپرستان خانوار واریز می شد که قابل تبدیل به کالا در فروشگاه های مجاز بود.

اقلام مشمول کالابرگ کدام است؟

لیست کالاهای مشمول کالابرگ در فاز اولیه شامل 11 قلم کالای اساسی بود که هسته اصلی سبد غذایی خانوار را تشکیل می دادند. این اقلام شامل گروه های زیر بودند:

لبنیات: شیر، ماست، پنیر.

پروتیین: مرغ و تخم مرغ.

خواربار: برنج، روغن مایع، قند و شکر، حبوبات (عدس، لوبیا، نخود) و گوشت منجمد (در برخی مراحل).

ریشه ابهامات اقتصادی و اجرایی

با گذشت چند ماه از اجرای طرح، فشار تورم عمومی که طبق آخرین گزارش های رسمی از 30 درصد فراتر رفته بود، چالش های جدی برای پایداری مدل فعلی ایجاد کرد. این فشار دو نتیجه داشت:

کاهش قدرت خرید: با افزایش لحظه ای قیمت ها، مبلغ ثابت 500 هزار تومانی اعتبار، دیگر کفاف تأمین همان سبد اولیه را نمی داد.

زمزمه های تغییر: این وضعیت موجب شد تا گمانه زنی هایی مبنی بر تغییر اساسی در شیوه پرداخت، افزایش مبلغ اعتبار متناسب با تورم، یا حتی حذف کالابرگ برای دهک های بالاتر مطرح شود. دولت برای حفظ قدرت خرید واقعی مردم، به سمت مدل های کنترل قیمت سوق داده شد.

موضع گیری دولت و مجلس: تثبیت قیمت با ارز ترجیحی

در مواجهه با چالش های تأمین منابع و حفظ قدرت خرید، سه ضلع اصلی تصمیم گیری (دولت، وزارت رفاه و مجلس) رویکردهای مشخصی را برای مدیریت مرحله پنجم کالابرگ (آبان 1404) اتخاذ کرده اند. محور اصلی این رویکرد، تثبیت قیمت کالاها به جای افزایش صرف مبلغ یارانه است.

نظر وزیر رفاه و مدل کنترلی کالابرگ

وزیر رفاه، در آخرین اظهارات خود، بر لزوم تغییر روش تأکید کرد. مدل پیشنهادی وزارت رفاه بر کنترل سطح قیمت تمرکز دارد:

اعلام شد که روش جدید پرداخت کالابرگ در حال بررسی است و هدف اصلی، ثابت نگه داشتن قیمت کالاها در بازار برای یارانه بگیران است.

برای تحقق این هدف، نیاز است که دولت بتواند کالاها را بر اساس یک قیمت مبنایی و ثابت (که از نرخ های روز بازار بالاتر است) دو ماه پیش خریداری و ذخیره کند تا در زمان توزیع، قیمت آن تثبیت شده باشد. این امر نیازمند مدیریت دقیق زنجیره تأمین و جلوگیری از نوسانات کوتاه مدت است.

موضع سخنگوی دولت: پایداری و تداوم پرداخت کالابرگ الکترونیک

سخنگوی دولت، خانم فاطمه مهاجرانی، بر اهمیت حفظ حمایت معیشتی تأکید کرد، اما اذعان داشت که پایداری مدل فعلی زیر سؤال است:

ساختار دولت قویاً به دنبال کنترل قیمت ها در بازار هدف است و نه صرفاً تزریق پول بیشتر.

ساختارها در حال بررسی هستند تا مدلی پایدار انتخاب شود که شباهت هایی به تجارب موفق گذشته (مانند مدل های دهه 60 شمسی که در آن قیمت کالاهای اساسی تثبیت می شد) داشته باشد.

با وجود این بررسی ها، نهایتاً اعلام شد که منابع مرحله پنجم تأمین شده و پرداخت کالابرگ الکترونیک برای دهک های مشمول (که احتمالاً هفت دهک اصلی خواهند بود) ادامه خواهد یافت.

نظر مجلس و تأکید بر ارز ترجیحی (28500 تومانی)

نمایندگان مجلس، پس از جلسات متعدد با سازمان برنامه و بودجه و وزرای اقتصادی، بر لزوم استفاده از ابزارهای رسمی دولتی برای کاهش هزینه های تمام شده تأکید کردند.

جمع بندی جلسات نشان داد که یک تفاهم اساسی با دولت حاصل شده است. این تفاهم مبتنی بر این است که کالاها باید بر اساس نرخ ارز ترجیحی 28500 تومانی توزیع شوند، و نه بر اساس نرخ های آزاد بازار که دائماً در حال نوسان هستند.

هدف اصلی این است که عرضه کالا با قیمت ثابت تضمین شود، به گونه ای که حتی اگر قیمت بازار آزاد تا یک سال بعد نیز تغییر کند، یارانه گیرنده همان کالاهای اساسی را با قیمت ثابت (مبنای ارز 28500 تومانی) دریافت کند. این امر به معنای یارانه پنهان در قیمت تمام شده برای تولیدکننده و فروشنده است که دولت متعهد به جبران آن می شود.

روش پرداخت کالابرگ الکترونیک آبان 1404

با وجود کشمکش های فراوان پیرامون پایداری مالی و روش های اجرای طرح در شرایط تورمی، تحلیل نهایی برای آبان 1404 به شرح زیر است:

تداوم پرداخت قطعی شد: سخنگوی دولت به صراحت اعلام کرد که منابع مرحله پنجم کالابرگ الکترونیک تأمین شده و پرداخت به هفت دهک درآمدی مشمول ادامه خواهد یافت. این موضوع نگرانی های مربوط به حذف ناگهانی طرح را تا حد زیادی مرتفع می سازد.

تغییر شیوه اجرایی برای تثبیت قیمت: تمرکز از "افزایش مبلغ" به "کنترل قیمت" منتقل شده است. این تثبیت احتمالاً از طریق اعطای مجوز خرید کالا با نرخ ارز 28500 تومانی به زنجیره تأمین (تولیدکنندگان و واردکنندگان منتخب) برای تأمین اقلام کالابرگ صورت خواهد گرفت.

ابهام در جزییات: اگرچه تداوم پرداخت قطعی است، جزییات دقیق نحوه محاسبه و مکانیسم های اجرایی برای اطمینان از اینکه فروشندگان از نرخ ارز 28500 تومانی برای فروش به دارندگان کالابرگ استفاده می کنند، هنوز در حال نهایی شدن است.

در مجموع، یارانه بگیران می توانند انتظار داشته باشند که یارانه کالابرگ الکترونیک خود را در آبان 1404 دریافت کنند، اما به احتمال زیاد، ارزش واقعی این یارانه از طریق ثابت ماندن قیمت اقلام اساسی در سبد خرید آن ها تضمین خواهد شد.