به نقل از اقتصادنیوز، تهران سال هاست نفس کم می آورد؛ شهری که هر زمستان در لایه ای از دود فرو می رود و هر تابستان زیر بار مصرف سرسام آور انرژی خم می شود. اما پرسش بنیادین همچنان پابرجاست: چه کسی مسئول این وضعیت است؟

محمود میرلوحی، عضو سابق شورای شهر تهران در گفت وگویی صریح و بی پرده با اقتصادنیوز، به کالبدشکافی ده ها عامل ریشه ای از مهاجرت های کنترل نشده و توسعه نیافتگی استان ها تا فرسودگی ناوگان حمل ونقل، ناکامی در اجرای قانون هوای پاک، و اعتیاد گسترده شهر به بنزین و گاز، پرداخته و تأکید می کند که بحران آلودگی پایتخت نتیجه تصمیم هایی است که سال ها گرفته نشد.

اقتصادنیوز: تهران نفس ندارد و هیچ کس هم حاضر نیست مسئولیتش را بپذیرد. در میانه ی این سردرگمی نهادی، زهرا نژاد بهرام، عضو سابق شورای شهر تهران، اعلام کرد: بحران آلودگی هوا قبل از هر چیز، نتیجه بی عملی دولت و بی توجهی قانون گذاران است.

او با اشاره به درهم تنیدگی نقش دولت ها، نهادهای مسئول، صنایع، شهرداری ها و حتی الگوی مصرف شهروندان می گوید: در این وضعیت هیچ کس بی تقصیر نیست؛ تهران محصول مجموعه کوتاهی هایی است که همه ما در آن سهم داریم.

مشروح گفتگوی محمود میرلوحی، فعال سیاسی اصلاح طلب و عضو سابق شورای شهر تهران را در اقتصادنیوز بخوانید.

****

*آقای میرلوحی! وضعیت فعلی آلودگی هوای تهران را چگونه ارزیابی می کنید؟ چه کسی مسئول یا شاید متهم اصلی این شرایط است؟ با توجه به اینکه قانون هوای پاک وجود دارد، چرا هنوز نمی دانیم در اجرا چه وضعیتی دارد؟

واقعیت این است که علت وضع تهران یکی دوتا نیست. تهران شهری پرجاذبه است؛ موقعیتی جذاب، کوه ها، هوا، رودخانه های متعدد، طبیعت چشمگیر. من کوه های شمال تهران را تقریباً همگی را رفته ام؛ دارآباد و دیگر مسیرها. تهران بسیار مستعد و زیباست. اما مشکلات از زمانی شروع شد که جمعیت از ظرفیت شهر عبور کرد.

اینکه چرا تهران چنین شد و چرا کلان شهرها شکل گرفتند، به قبل از انقلاب نیز برمی گردد. برخی حوادثی مانند اصلاحات ارضی را هم مثال می زنند، هرچند سهم آن کمتر است، اما مسئله اصلی این بود که توسعه کشور همه جانبه و متوازن پیش نرفت. رشد جمعیت در دهه 60، جنگ، مشکلات غرب کشور، خشکسالی ها و در ادامه بی توجهی به توسعه متوازن باعث شد جمعیت به سمت شهرهای بزرگ و سپس به طور ویژه تهران حرکت کند.

امروز حدود 15 تا 20 درصد جمعیت کشور در همین هزار کیلومتر تهران و پیرامون آن زندگی می کنند. شهر تهران 700 کیلومتر وسعت دارد، در حالی که وسعت کشور یک میلیون و 647 هزار کیلومتر است. اما چرا 20 درصد جمعیت به همین نقطه آمده است؟ چرا بسیاری از مناطق کشور بی نصیب مانده اند؟ چرا کویرها رها شده اند؟ چرا سیستان وبلوچستان، کردستان، خوزستان و خراسان آن طور که باید توسعه پیدا نکردند؟ همین موضوعات موجب شد جمعیت از سراسر کشور به تهران سرازیر شود.

شرق تهران خراسانی ها هستند، غرب تهران خلخالی و هشترودی. در کرج مدت ها نماینده ها لر و ترک بوده اند. این ها واقعیت مهاجرت است؛ توسعه در جای دیگر اتفاق نیفتاده و مردم ناچار به مهاجرت شده اند.

به موازات افزایش جمعیت، باید کارهای بزرگی انجام می شد، اما نشد. در همه شهرهای بزرگ دنیا ترافیک، مسکن، کیفیت زندگی و خودروها مشکل زا شده اند اما آنها برنامه ریزی کردند. از حفظ فضای سبز تا کاهش آلاینده ها. در کنوانسیون پاریس و دیگر نشست ها تأکید شد که سوخت های فسیلی باید کنار گذاشته شود. بسیاری کشورها خودروهایشان را هیبریدی و سپس برقی کردند. دولت ها سوبسید دادند، صنعت خودرو را تغییر دادند. اما ما در ایران این مسیر را نرفتیم.

*پس تهران در حوزه حمل ونقل و سوخت نیز از برنامه جهانی عقب مانده است و ...

کاملاً. یکی از اصول مهم، توسعه حمل ونقل عمومی بود. اما در تهران این کار عقب افتاده است. امروز کل کشور حدود 350 کیلومتر مترو دارد؛ در حالی که باید حداقل هزار کیلومتر می داشتیم. تهران 8 میلیون خودرو دارد. اگر نصف این ها هیبریدی یا برقی بودند، اتفاقات خوبی می افتاد. اما اکنون تعدادشان حتی به 2 درصد هم نمی رسد.

قوانین متعددی برای توسعه حمل ونقل عمومی وجود داشت، اما اجرا نشد. طبق قانون باید 50 درصد حمل ونقل تهران توسط مترو و اتوبوس انجام شود، اما اکنون فقط 11 یا 12 درصد است؛ به 15 درصد هم نمی رسد. یعنی یک سوم کار انجام شده و دو سوم عقب هستیم.

خودروی برقی تولید نمی کنیم. حتی واردات خودروهای برقی هم اولویت نیست. میلیون ها موتورسیکلت کاربراتوری در شهر تردد می کنند. کامیون های دیزلی فرسوده همچنان در شهر می چرخند، درحالی که نباید بیش از 10 درصد آنها زیر 10 سال عمر داشته باشند. اتوبوس ها قدیمی و فرسوده اند؛ برخی 20 تا 30 سال عمر دارند.

بنابراین پرسش اینکه چه کسی مقصر است؟ پاسخ واحد ندارد؛ کشور در توسعه دچار مسئله بوده است. چرا سیستان توسعه پیدا نکرد؟ چرا جنوب خلیج فارس رشد نکرد؟ چرا مهاجرت متوقف نشد؟

*چگونه تمرکز جمعیت در تهران، باعث ضعف آمایش سرزمین و بحران منابع آب، در نهایت به تشدید آلودگی هوا منجر شده و ظرفیت زیست محیطی پایتخت را فروپاشیده است؟

منابع آب تهران جوابگوی این جمعیت نیست. ابتدا از چاه ها، سپس از سد کرج، بعد از سدهای دورتر مانند طالقان، و اکنون از چندین ساعت کیلومتر دورتر آب می آوریم. تهران امروز یک میلیارد و بیست میلیون مترمکعب آب مصرف می کند؛ یعنی یک درصد کل آب های تجدیدپذیر کشور را فقط یک هزارم وسعت کشور مصرف می کند! این یعنی تهران بیش از ظرفیت طبیعی خود بارگذاری شده است.

از نظر اقلیم نیز، تغییرات جهانی بارندگی را کاهش داده است. جنگل ها از بین رفته اند؛ رطوبت کم شده؛ شرایط باد و غبار تغییر کرده است. آلودگی از استان های دیگر نیز حرکت می کند و به تهران و حتی سمنان و اردبیل و گیلان می رسد.

*پس شما معتقدید همه سطوح حاکمیت و مردم در این وضعیت نقش دارند؟

بله. برنامه ها فقط روی کاغذ ماندند. مترو توسعه نیافت. اتوبوس ها فرسوده شدند. خودروهای ما پرمصرف و قدیمی اند. امروز تهران روزانه 20 میلیون لیتر از 120 میلیون لیتر بنزین مصرف کشور را مصرف می کند، یعنی یک ششم کل کشور فقط در این شهر مصرف می شود.

در زمستان ها، گاز مصرف خانگی به قدری بالا می رود که نیروگاه ها مجبور به مصرف مازوت می شوند. در تهران 4 میلیون واحد مسکونی وجود دارد و مصرف گاز آنها بسیار زیاد است.

اگر خودروها استاندارد جهانی داشتند، با یک سوم مصرف فعلی کار می کردند. اگر خودروها برقی بودند، اگر گرمایش با برق انجام می شد، اگر کامیون ها و اتوبوس ها برقی و نوسازی شده بودند، مصرف بنزینِ تهران از 20 میلیون به 10 میلیون لیتر می رسید.

اتوبوس هایی که جنوب شهر مردم را جابجا می کنند، برخی واقعاً 30 سال عمر دارند. وقتی اتوبوسی را روی تریلی می برند، از ظاهرش مشخص است که چقدر قدیمی است.

بنابراین وزارت صنعت، محیط زیست، شهرداری ها، وزارت کشور، دولت ها و مردم همگی در ایجاد این وضعیت نقش داشته اند.