نخست‌وزیر ارمنستان و رییس‌جمهور آذربایجان در نشستی سه‌جانبه با حضور دونالد ترامپ در کاخ سفید، بیانیه‌ای مشترک را به امضا رساندند که بر اساس آن، وزرای خارجه دو کشور پیش‌نویس توافقنامه صلح را امضا کرده و رسماً خواستار انحلال گروه مینسک شدند.

به گزارش تسنیم، نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، متن کامل بیانیه مشترکی را که بامداد امروز شنبه در نشست سه‌جانبه در کاخ سفید با حضور دونالد ترامپ، رییس‌جمهور آمریکا و الهام علی‌اف، رییس‌جمهور آذربایجان، به امضا رسید، منتشر کرد. این بیانیه از توافقات مهمی در خصوص روند صلح و بازگشایی مسیرهای ارتباطی در منطقه قفقاز جنوبی خبر می‌دهد که با نظارت مستقیم واشنگتن صورت می‌گیرد.

جزییات بیانیه مشترک؛ انحلال گروه مینسک و ایجاد دالان ترامپ

بر اساس بند اول این بیانیه، پاشینیان، علی‌اف و ترامپ شاهد امضای اولیه (نخستین امضا) متن توافقنامه «صلح و برقراری روابط بین‌دولتی میان ارمنستان و آذربایجان» توسط وزرای خارجه دو کشور بودند.

در بیانیه آمده است: «بدین وسیله، ما بر لزوم تداوم اقدامات برای دستیابی به امضا و تصویب نهایی این توافقنامه تأکید کرده و اهمیت حفظ و تقویت صلح میان دو کشور را مورد تأکید قرار دادیم.»

در بند دوم این بیانیه، طرفین رسماً خواستار پایان کار گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE) شدند؛ گروهی که سال‌ها مسئولیت میانجی‌گری در مناقشه قره‌باغ را بر عهده داشت.

در این سند تصریح شده است: «ما همچنین شاهد امضای درخواست مشترک وزرای خارجه جمهوری ارمنستان و جمهوری آذربایجان از سازمان امنیت و همکاری اروپا برای انحلال فرآیند مینسک و ساختارهای وابسته به آن بودیم. ما از تمام کشورهای عضو سازمان امنیت و همکاری اروپا می‌خواهیم که این تصمیم را بپذیرند.»

علاوه بر این، ایروان و باکو بر اهمیت بازگشایی مسیرهای ارتباطی برای حمل‌ونقل داخلی، دوجانبه و بین‌المللی میان دو کشور، بر پایه احترام به حاکمیت، تمامیت ارضی و صلاحیت قضایی یکدیگر، به منظور ترویج صلح، ثبات و رفاه در منطقه و همسایگی آن، تأکید کردند.

در بخشی از این بیانیه که به طور مشخص به مسیر ارتباطی بحث‌برانگیز اشاره دارد، آمده است: «این تلاش‌ها شامل ارتباط بدون مانع میان بخش اصلی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان از طریق خاک جمهوری ارمنستان، با مزایای متقابل برای ارتباطات بین‌المللی و داخلی جمهوری ارمنستان خواهد بود.»

همچنین، در این سند قید شده که ایروان با واشنگتن و طرف‌های ثالثی که مورد توافق طرفین باشند، برای تعریف چارچوب اجرای طرح ارتباطی «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» (TRIPP) در خاک ارمنستان همکاری خواهد کرد.

لورنس بروئر، کارشناس مسائل قفقاز جنوبی، در واکنش به امضای اسناد واشنگتن میان ارمنستان، آذربایجان و آمریکا، اعلام کرد که طرح جدید «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» (TRIPP)، عملاً جایگزین پروژه تحت کنترل روسیه برای نظارت بر «کریدور زنگه‌زور» می‌شود.

بروئر در تحلیل مکتوب خود خاطرنشان کرد: «توافقنامه صلح نهایی امضا نشده است؛ تنها تعهدی برای امضای قراردادی که قبلاً بر سر آن توافق شده، وجود دارد. یکی از پیش‌شرط‌های آذربایجان برای امضای توافق، یعنی انحلال گروه مینسک، برآورده شد، اما پیش‌شرط‌های دیگری نیز وجود دارند که پیش‌بینی یا مدیریت تحقق آن‌ها بسیار دشوارتر است.»

وی افزود: «مسیر ترامپ (TRIPP) جایگزین طرح روسیه برای کنترل کریدور زنگه‌زور (همانطور که در بند 9 بیانیه آتش‌بس 10 نوامبر 2020 ذکر شده بود) می‌شود.»

واکنش ژئوپلیتیکی ایران و روسیه به «پکس آمریکانا»

این کارشناس تأکید کرد: «اگر یک موضوع وجود داشته باشد که باکو و ایروان در طول سال‌ها بر سر آن توافق داشته‌اند، این است که آن‌ها نمی‌خواهند روسیه انحصار مدیریت مناقشه میانشان را در دست داشته باشد. این را می‌توان یک نتیجه مثبت تلقی کرد. با این حال، دیدگاه‌های ارمنستان و آذربایجان در مورد اجرای این مسیر هنوز بسیار از یکدیگر دور است و هنوز زود است که بگوییم این اختلافات چگونه خود را نشان خواهند داد.»

بروئر به چند چالش دیگر نیز اشاره کرد: «اولاً، هرچه این توافق بیشتر به عنوان پیروزی یک ابرقدرت یا به مثابه یک "پکس آمریکانا" (صلح آمریکایی) تلقی شود، احتمال موفقیت آن کمتر خواهد بود. در یک محیط ژئوپلیتیکی چندقطبی و رقابتی، اقدامات ژئوپلیتیکی با واکنش‌های ژئوپلیتیکی مشابهی روبرو می‌شوند. در این خصوص، دو رقیب احتمالی وجود دارند: روسیه و ایران، که هر دو اهرم‌های فشار متعددی در قفقاز دارند که می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند. روسیه پیش از این نیز از این توافق انتقاد کرده و می‌توان انتظار داشت که خصومت روسیه با طرح مسیر ترامپ (TRIPP) به طور فزاینده‌ای ادامه یابد.»

او می‌افزاید: «سؤال دیگر این است که اگر ایالات متحده آمریکا اکنون وارد میدان شده، آیا زمانی که مشکلات و موانع انباشته شوند - که این امر به ناچار رخ خواهد داد - باز هم به تعهدات خود پایبند خواهد ماند؟ از نظر جغرافیایی، اتحادیه اروپا همچنان متعهد است، اما بروکسل در توافقات واشنگتن نادیده گرفته شده است.»

این کارشناس همچنین تأکید کرد که «هنوز مشخص نیست این توافقات برای مسیرهای ارتباطی فراتر از مسیر آذربایجان-نخجوان چه معنایی دارند. ارمنستان بر اصل تقابل و شرایط مشابه برای ترانزیت خود از خاک آذربایجان اصرار داشته است، اما به جز مسیر ترامپ (TRIPP)، هیچ مسیر دیگری اعلام نشده است. اگر این یک ارتباط نامتقارن باشد، در ارمنستان مشروع تلقی نخواهد شد و به عنوان "صلح تحمیلی از سوی پیروز" دیده می‌شود.»

نیویورک تایمز: تهران ایجاد دالان ترامپ را یک تهدید بالقوه می‌داند

روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی نوشت: «توافقات به دست آمده در کاخ سفید، مرزهای بین ارمنستان و آذربایجان را مشخص نمی‌کند و به مسائل حقوق بشری که پس از حمله آذربایجان به قره‌باغ کوهستانی پدید آمد نیز نمی‌پردازد.»

این روزنامه افزود: «انتظار می‌رود ایجاد کریدور ترانزیتی که به نام ترامپ نامگذاری شده، به نوبه خود چالش‌های جدیدی را به همراه داشته باشد.»

این روزنامه یادآوری می‌کند که پیش از این هشدارهای جدی از سوی تهران ارسال شده بود که ایجاد یک منطقه توسعه اقتصادی انحصاری آمریکا در امتداد مرزهای خود را یک تهدید بالقوه می‌داند.