بازار خودروی ایران سال‌هاست در انحصار چند خودروساز قدیمی داخلی و مونتاژکاران محصولات چینی باقی مانده است. انحصاری که بیشتر توهم تولید را جا انداخته تا واقعیت صنعتی پویا در پشت پرده مخفی باقی بماند. در چنین شرایطی، اهدافی مانند تولید سه میلیون دستگاه خودرو در سال نیز دست‌نیافتنی مانده و ضعف کیفیت، همین تولید محدود را هم زیر سوال برده است.

از سوی دیگر، تصمیمات شتاب‌زده و غیرکارشناسی، چه از سوی سیاست‌گذاران و چه از جانب مدیران خودروساز، در دهه‌های اخیر رمق این صنعت را گرفته است. طبیعی است بازاری که وابسته به چنین صنعتی است، خود نیز دچار بی‌ثباتی و نابسامانی شود.

سیاست‌های مقطعی دولت از سامانه فروش یکپارچه گرفته تا قرعه‌کشی و عرضه قطره‌چکانی نه‌تنها درمانی برای مشکلات ساختاری نبودند، بلکه بیشتر شبیه مُسکن‌هایی موقت عمل کردند که در نهایت به جای کاهش نارضایتی، شعله آن را بیشتر کردند، اما با توجه به شرایط فعلی صنعت خودروسازی، کارشناسان آینده بازار خودرو را چگونه پیش‌بینی می‌کنند؟

مسیح فرزانه، کارشناس صنعت خودروسازی و فعال بازار خودرو گفت: در حوزه کلان خودرو که زیرشاخه‌هایی همچون صنعت خودروسازی، اقتصاد خودرو، واردات و بازار را در بر می‌گیرد، روندی تکراری و تسلسل‌وار در تصمیم‌گیری‌ها و تصمیم‌سازی‌های غیرمنطقی و غیرعلمی به چشم می‌خورد؛ روندی که به‌طور مستمر منجر به بروز زیان و آسیب‌های جدی می‌شود. این خسران عمدتاً از جیب مصرف‌کننده پرداخت می‌شود.

او ادامه داد: یکی از مهم‌ترین مشکلات، پافشاری بر کنترل دستوری قیمت خودرو است که در سایر بخش‌های اقتصاد مشاهده می‌شود و ناکارآمدی آن ثابت شده است. از سوی دیگر، اخبار حاکی از آن است که برخی نهادها مانند شورای بورس و برخی عرضه‌کنندگان خودرو به‌طور جدی پیگیر بازگرداندن عرضه خودروهای داخلی و وارداتی به بورس کالا هستند. اقدامی که هم برخلاف مصوبه شورای رقابت است و هم با مخالفت وزارت صمت به‌عنوان متولی اصلی صنعت خودروسازی روبه‌رو شده است.

فرزانه تشریح کرد: عرضه خودرو در بورس کالا از منظر اقتصاد جهانی با شاخص‌های استاندارد همخوانی ندارد. به‌رغم تصمیمات خلق‌الساعه‌ای که به‌صورت هفتگی در حوزه خودرو اتخاذ می‌شود و تبعات آن در صنعت خودروسازی مشهود است، بورس‌ محل مناسبی برای عرضه خودرو نیست.

او افزود: بورس‌ بستری است که برای عرضه کالاهای خرد در مقیاس کلان طراحی شده‌ است، بنابراین در این بستر خودرو به‌عنوان کالایی سرمایه‌ای که میزان عرضه پایینی دارد، جای نمی‌گیرد. این شرایط تنها باعث توزیع رانت بیشتر و نوسان‌دهی بازار خودرو می‌شود. بر این اساس، هر بار باز یا بسته شدن سامانه یا شروع و توقف عرضه خودرو می‌تواند باعث ایجاد نوسان در بازار خودرو شود.

فرزانه تصریح کرد: ضرب‌المثل «آزموده را آزمودن خطاست» در اینجا کاملاً مصداق دارد. تجربه دولت گذشته نشان داده است که پاسکاری عرضه خودرو بین سامانه و بورس، هر دو روش اشتباه و غیرعلمی هستند و باعث ایجاد نوسان و رانت می‌شوند. اگر مقایسه‌ای میان عرضه خودرو در سامانه و بورس انجام شود، سامانه وضعیتی بد و بورس وضعیتی به‌مراتب بدتر دارد و هر دو اینها، نابسامانی بازار خودرو را تشدید می‌کنند.

این فعال بازار خودرو در پایان گفت: با وجود افزایش میانگین 3 درصدی قیمت خودرو در هفته گذشته، امکان تعدیل یا کاهش قیمت در بازار به سختی میسر است. هرچند نقدینگی در دست مردم نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش یافته است، اما مشکلات مربوط به کمبود نقدینگی و تامین انرژی خودروسازان همچنان پابرجا هستند و حتی تا حدی تشدید شده‌اند. این عوامل در بلندمدت باعث افزایش قیمت محصول نهایی می‌شوند.