قیمت دلار | بازار ارز ایران در سال‌های اخیر یکی از متلاطم‌ترین بخش‌های اقتصاد کشور بوده است. هر رویداد سیاسی یا امنیتی می‌تواند به سرعت نرخ دلار را جابه‌جا کند و فضای روانی بازار را تحت‌الشعاع قرار دهد. در این میان، سخنان اخیر مرتضی عزتی، استاد اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس، درباره نرخ تعادلی دلار و تأثیر محدود مکانیزم ماشه بر تجارت ایران، بار دیگر بحث‌های مهمی را در سطح عمومی و تخصصی به جریان انداخته است.

نرخ تعادلی، نرخی است که در آن عرضه و تقاضای ارز در بازار به تعادل می‌رسد و از سوی اقتصاددانان به‌عنوان شاخصی برای ثبات نسبی مورد توجه قرار می‌گیرد.

به گفته عزتی، نرخ تعادلی فعلی دلار در ایران در محدوده 80 تا 90 هزار تومان قرار دارد. او تأکید می‌کند که نرخ‌های بالاتر از این محدوده ناشی از هیجانات بازار، سفته‌بازی و جو روانی است، نه شرایط واقعی اقتصاد.

در حال حاضر نرخ رسمی ارز حدود 70 هزار تومان است، اما نرخ آزاد به دلیل فشارهای روانی بالاتر رفته است. به باور این کارشناس، هرگونه افزایش بیش از این سطح، نتیجه تلاش سودجویان برای منافع شخصی است.

مکانیزم ماشه یکی از ابزارهای حقوقی برجام است که در صورت عدم پایبندی ایران به تعهدات هسته‌ای، امکان بازگشت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل را فراهم می‌کند.

سه کشور اروپایی اخیراً برای آغاز روند اجرای این مکانیزم نامه‌ای به سازمان ملل ارائه کرده‌اند، اما هنوز این سازوکار به‌طور رسمی اجرایی نشده است.

اجرای مکانیزم ماشه می‌تواند به افزایش کنترل‌ها بر صادرات و واردات ایران منجر شود. این محدودیت‌ها بیشتر شامل کالاهای حمل‌شده از مسیر دریایی و بررسی کالاها از نظر تحریم‌ها خواهد بود.

بخش عمده مبادلات ایران با چین، هند، ترکیه، عراق و امارات است.

این کشورها لزوماً تبعیت کامل از مکانیزم ماشه نخواهند داشت.

مبادلات با کشورهای غربی پیش‌تر هم به حداقل رسیده و تنها شامل کالاهای دارویی و غذایی بوده که از تحریم‌ها مستثنی هستند.

با مطرح شدن خبر آغاز روند مکانیزم ماشه، بازار ارز غیررسمی دچار جهش شد. اما در عمل هیچ تغییر اقتصادی رخ نداده بود. این نشان می‌دهد که بازار بیشتر از آنکه تحت تأثیر واقعیت‌ها باشد، به فضای روانی واکنش نشان می‌دهد.

پس از چند روز، هیجانات کاهش یافت و نرخ‌ها به سمت تعادل حرکت کردند. مقامات اقتصادی کشور نیز با اظهاراتی درباره آمادگی مذاکره با اروپا و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، آرامش بیشتری به بازار بازگرداندند.

عزتی اشاره می‌کند که بخش زیادی از نوسانات اخیر ناشی از فعالیت سفته‌بازان است. این گروه در زمان افزایش نرخ، اقدام به فروش ارز کرده و در زمان کاهش قیمت، دوباره خریدار می‌شوند. به همین دلیل، بازار غیررسمی عملاً به عرصه‌ای برای بازی‌های سفته‌بازانه تبدیل شده است.

به باور عزتی، در شرایط کنونی، تک‌نرخی شدن ارز غیرممکن است. دلایل اصلی:

تورم بالا و افزایش تقاضا برای تبدیل دارایی به ارز

فرار سرمایه و خروج منابع در صورت آزادسازی نرخ

قاچاق کالا و فعالیت‌های غیرمجاز که می‌تواند با آزادسازی تشدید شود

افزایش تقاضا برای واردات و سفرهای شخصی

در سال گذشته تلاش شد تا ارز تک‌نرخی شود اما نتیجه آن تنها افزایش نرخ ارز و پابرجا ماندن اختلاف بین بازار آزاد و رسمی بود.

کاهش قدرت خرید مردم

رکود در معاملات تجاری

کاهش رشد اقتصادی

افزایش قاچاق و فعالیت‌های زیرزمینی

به همین دلیل سیاست‌گذاران موظف‌اند با ابزارهای کنترلی مانع از جهش‌های ارزی شوند.

تمرکز بر تأمین نیازهای واقعی ارزی (واردات مواد اولیه، دارو، کالاهای اساسی)

اجتناب از تصمیمات شتاب‌زده در مورد تک‌نرخی کردن ارز

استفاده از دیپلماسی اقتصادی برای افزایش مبادلات با کشورهای همسایه و شرکای آسیایی

مدیریت دقیق جو روانی و مقابله با شایعات بازار ارز

به نظر می‌رسد اجرای مکانیزم ماشه در شرایط کنونی تأثیر جدی بر تجارت ایران نخواهد داشت، زیرا شرکای اصلی اقتصادی ایران کشورهای آسیایی هستند. از سوی دیگر، نرخ تعادلی دلار در محدوده 80 تا 90 هزار تومان ارزیابی می‌شود و افزایش‌های بیشتر، بیشتر ناشی از جو روانی و فعالیت سفته‌بازان است.

در نهایت، رؤیای تک‌نرخی شدن ارز با توجه به شرایط سیاسی، تورم بالا و محدودیت منابع ارزی، همچنان دست‌نیافتنی است. سیاست‌گذاران باید واقع‌بینانه عمل کرده و با کنترل بازار، از آسیب بیشتر به اقتصاد جلوگیری کنند.منبع

ایسنا –