به نقل از psychologytoday، مطالعه ای گسترده و کنترل شده تحت عنوان POINTER در ایالات متحده، نشان داده است که تنها با چهار تغییر اساسی در سبک زندگی می توان به طور چشمگیری از افت شناختی جلوگیری کرد و سلامت روانی و جسمی را در طول سال ها حفظ نمود.

بسیاری از افراد با افزایش سن نگران کاهش حافظه یا ابتلا به بیماری هایی مانند آلزایمر هستند. تیترهای هشداردهنده در رسانه ها این نگرانی را تشدید می کنند و زوال عقل را همچون آتشی مهارنشدنی در میان سالمندان توصیف می کنند.

هرچند داده های مربوط به شیوع زوال عقل پیچیدگی هایی دارد، اما این موضوع از اشتیاق افراد برای حفظ سلامت مغزشان نمی کاهد.

صدها وب سایت و اپلیکیشن پر از پازل هایی هستند که ادعا می کنند می توانند از افت توان ذهنی جلوگیری کنند. اما آیا واقعاً مؤثرند؟

مطالعه POINTER که توسط بیکر و همکاران در سال 2025 منتشر شده، به بررسی اثربخشی یک برنامه مداخله ای دو ساله بر روی 2111 فرد بزرگسال پرداخته است؛ افرادی که در معرض خطر افت شناختی یا زوال عقل قرار داشتند.

شرکت کنندگان (با میانگین سنی 68 سال) به صورت تصادفی در دو گروه آموزش ساختاریافته یا خودراهنما قرار گرفتند. این آموزش ها شامل مجموعه ای از تغییرات سبک زندگی و فعالیت هایی بود که در تحقیقات پیشین مؤثر شناخته شده اند.

فلسفه اصلی POINTER بر این باور استوار است که افت شناختی در بزرگسالی اجتناب ناپذیر نیست. با این حال، دستیابی به نتایج مطلوب نیازمند رویکردی چندوجهی است.

در مقاله ای که در سال 2024 منتشر شده، نویسندگان تأکید کرده اند که برای افزایش تاب آوری شناختی و محافظت در برابر افت ذهنی، باید از رویکردی جامع بهره گرفت—و POINTER دقیقاً همین مسیر را دنبال کرده است.

یکی از اصول بنیادین این مطالعه آن است که افت شناختی تا حد زیادی با کاهش آمادگی جسمانی، به ویژه سلامت قلب، مرتبط است. مغز برای عملکرد مطلوب به جریان خون کافی نیاز دارد، و این وظیفه بر عهده قلب است.

بنابراین، حفظ آمادگی جسمانی از طریق ورزش منظم و تغذیه سالم، نقش مهمی در پیشگیری از زوال شناختی ایفا می کند.

تناسب اندام تنها به ورزش وابسته نیست، بلکه تغذیه سالم نیز نقش مهمی دارد.

در جامعه پژوهشی، این موضوع روزبه روز روشن تر می شود که آنچه می خورید، بر عملکرد شناختی شما تأثیر می گذارد.

رژیم غذایی علمی و معتبر MIND (مخفف Mediterranean-DASH Intervention for Neurodegenerative Delay) از مزایای دو رژیم مدیترانه ای و DASH بهره می برد.

در این رژیم، مصرف غلات کامل، مغزها، توت ها، ماهی و سبزیجات توصیه می شود، در حالی که باید مصرف پنیر، شیرینی، گوشت قرمز و غذاهای سرخ شده را محدود کرد—فداکاری کوچکی در برابر خطر بیماری قلبی یا زوال عقل.

در مطالعه POINTER، ترکیبی ساده اما مؤثر از ورزش و تغذیه در قالب یک بسته مداخله ای ارائه شد؛ این بسته یا به صورت حضوری توسط مربیان آموزش داده می شد یا به صورت خودراهنما در منزل اجرا می شد.

نکته قابل توجه آن است که هر دو روش اثربخش بودند، و حتی نسخه خودراهنما تقریباً به اندازه آموزش حضوری بهبود شناختی ایجاد کرد.

اگرچه جزییات دقیق در مقاله ذکر نشده، اما از ساختار برنامه می توان دریافت که عناصر کلیدی مداخله موفق شامل موارد زیر بوده اند:

پایبندی به رژیم MIND:

وب سایت MIND اطلاعات جامعی درباره اجزای این رژیم دارد.

گنجاندن ورزش هوازی و مقاومتی در برنامه روزانه:

در گروه ساختاریافته، شرکت کنندگان با مشاوره مربیان در باشگاه های محلی تمرین می کردند. تمرین ها شامل فعالیت هایی با شدت متوسط تا بالا و مبتنی بر تحمل وزن بودند.

انجام بازی های ذهنی:

شرکت کنندگان به منابع تجاری دسترسی داشتند، اما منابع مشابهی به صورت رایگان در اینترنت موجود است. نکته مهم، حفظ یک رژیم فکری منظم و انتخاب فعالیت هایی است که فرد را ترغیب به مشارکت ذهنی می کند—از جمله بازی های کلمه ای یا پازل های تصویری.

تعامل اجتماعی با دیگران:

هر دو نوع مداخله شامل نوعی ارتباط با سایر شرکت کنندگان یا مربیان بود. این تعاملات موجب حفظ انگیزه و مشارکت فعال می شود. تنها شش جلسه برای اثربخشی نسخه خودراهنما کافی بود.

در بخش پایانی مطالعه، نویسندگان تأکید کرده اند که اگرچه نسخه خودراهنما در طول دو سال اثربخش بوده، گروه ساختاریافته به طور نسبی بهبود بیشتری نشان داده است.

در حالت ایده آل، بهتر است فرصت آموزش حضوری و جامع فراهم شود؛ اما در صورت عدم دسترسی، می توان برنامه ای شخصی تدوین و به طور منظم اجرا کرد.

سردبیر مجله معتبر JAMA که این مطالعه را منتشر کرده، در یادداشتی اشاره می کند:

نکته قابل توجه، نه تفاوت، بلکه شباهت چشمگیر در مزایای شناختی هر دو گروه است—با وجود آنکه گروه خودراهنما تنها بخشی از تعامل و مداخله را دریافت کرده بود.

علاوه بر این، اجرای نسخه خودراهنما مقرون به صرفه تر بوده و امکان ارائه از راه دور را نیز دارد.

نکته مهم دیگر آن است که POINTER بدون استفاده از مکمل های گران قیمت حافظه که در رسانه ها تبلیغ می شوند، مؤثر واقع شد.

هزینه ای که پرداخت می شود، صرفاً برای غذایی است که در هر صورت مصرف می شود—البته نسخه سالم تر آن. شاید لازم باشد کفش ورزشی جدید تهیه شود، اما همه به کفش نیاز دارند.

در نهایت، هیچ دلیلی وجود ندارد که به توانایی های ذهنی خود پشت کنید، صرفاً به این خاطر که احساس می کنید زمان یا امکانات کافی در اختیار ندارید.

با اندکی توجه، می توان عادات تغذیه ای و ورزشی را اصلاح کرد و فعالیت های ذهنی و اجتماعی را نیز در برنامه روزانه گنجاند—بی آنکه نیاز به سرمایه گذاری سنگین باشد.

نتیجه این تلاش ها، حفظ سلامت ذهن و جسم خواهد بود؛ دستاوردی ارزشمند که در طول زمان، رضایت و آرامش خاطر به همراه خواهد داشت.