هر سال در شانزدهم مهرماه، جهان به احترام کودکان لحظه ای درنگ می کند و روز جهانی کودک، روزی است برای یادآوری امید، مهربانی و آینده ای که در دستان کوچک کودکان شکل می گیرد، اما این آینده ی روشن، از همان روزهای نخست زندگی آغاز می شود، از نخستین جرعه ی شیر، از اولین تماس با آغوش مادر، و از تغذیه ای که پایه ی سلامت و رشد را می سازد.

از نخستین لحظه ای که نوزاد چشم به جهان می گشاید، هر جرعه شیر مادر، هر لمس آرام دست مادر و هر لبخند کوچک، پایه های سلامت و رشد او را می سازد و در ماه های اول، تغذیه درست نه تنها بدن، بلکه روح کودک را پرورش می دهد و پیوندی عمیق میان مادر و فرزند ایجاد می کند.

با ورود به دوران پس از شش ماهگی، کودک با دنیایی تازه از طعم ها روبه رو می شود؛ میوه های رنگارنگ، سبزی های تازه، غلات کامل و وعده های خانگی، هر قاشق غذا، گامی است در مسیر شکل گیری ذائقه سالم و عادت های غذایی درست. وقتی کودک پا به مدرسه می گذارد، صبحانه کامل، میان وعده های مغذی و تغذیه متعادل، کلید انرژی، تمرکز و یادگیری او خواهد بود؛ مسیری که از نوزادی آغاز شده و آینده ای سالم و پویا برای او رقم می زند.

شیر مادر سیستم ایمنی را تقویت می کند، رشد مغز را بهبود می بخشد و پیوند عاطفی میان مادر و فرزند را عمیق تر می سازد و کارشناسان تأکید می کنند؛ تغذیه با شیر مادر در شش ماه نخست زندگی، بهترین هدیه ای است که می توان به کودک بخشید.

اما ماجرا به اینجا ختم نمی شود و از شش ماهگی به بعد، کودک با دنیای جدیدی از طعم ها روبه رو می شود و پوره ی میوه ها، سبزی ها، غلات ساده و غذاهای خانگی.

هر قاشق کوچک غذا، سفری تازه است

تغذیه سالم در سال های کودکی، نه تنها رشد جسمی را تضمین می کند، بلکه هوش، تمرکز، و خلق وخوی کودک را نیز تحت تأثیر قرار می دهد و کودکانی که صبحانه ی کامل می خورند، در مدرسه فعال ترند؛ کودکانی که به جای نوشیدنی های صنعتی آب و شیر می نوشند، در بزرگسالی سالم تر خواهند بود.

تغذیه با شیر مادر، نخستین و بهترین انتخاب برای سلامت نوزاد

از نخستین لحظه ای که نوزاد چشم به جهان می گشاید، تغذیه با شیر مادر بهترین و طبیعی ترین راه برای آغاز زندگی سالم اوست و شیر مادر نه تنها کامل ترین منبع تغذیه برای نوزاد است، بلکه پیوندی عمیق میان مادر و فرزند ایجاد می کند؛ پیوندی که بر پایه ی عشق، آرامش و امنیت شکل می گیرد.

سازمان جهانی بهداشت توصیه می کند تماس پوست مادر و نوزاد بلافاصله پس از تولد و تغذیه از پستان مادر در ساعت نخست زندگی انجام شود و این کار فواید متعددی دارد؛ از ایجاد ارتباط عاطفی و تداوم شیردهی گرفته تا کاهش خطر مرگ ومیر نوزادان در ماه های ابتدایی زندگی است و پژوهش ها نشان می دهد که این اقدام ساده می تواند سالانه جان بیش از یک میلیون نوزاد را در سراسر جهان نجات دهد.

به مناسبت روز جهانی کودک اهمیت تغذیه با شیر مادر بار دیگر مورد توجه قرار گرفته است و از این رو با مژگان مظلوم مربی کشوری مشاور شیردهی و ترویج تغذیه با شیر مادر به گفتگو پرداختیم؛

مژگان مظلوم مربی کشوری مشاور شیردهی و ترویج تغذیه با شیر مادر ، تاکید کرد: تغذیه با شیر مادر از بدو تولد، بهترین و مناسب ترین انتخاب برای رشد و سلامت نوزاد است.

فواید تماس پوست با پوست و تغذیه در ساعت اول تولد

وی با اشاره به توصیه سازمان جهانی بهداشت گفت: تغذیه با شیر مادر، تماس پوست با پوست مادر و نوزاد بلافاصله پس از تولد و اولین تغذیه از پستان مادر ظرف ساعت اول، فواید بسیاری از جمله ایجاد ارتباط عاطفی مادر و نوزاد، شروع و تداوم شیردهی و کاهش خطر مرگ ومیر کودکان دارد و این اقدام می تواند سالانه از مرگ یک میلیون نوزاد جلوگیری کند.

مظلوم در ادامه به برخی باورهای غلط در جامعه اشاره کرد و گفت: برخی تصور می کنند که تغذیه با شیر مادر باعث زردی نوزاد می شود. این در حالی است که ماده بتاکاروتن موجود در آغوز که عامل رنگ زرد آن است، پیش ساز ویتامین A بوده و نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی و محافظت از نوزاد دارد. در واقع، عدم تغذیه صحیح با شیر مادر و تخلیه ناکافی شیر از پستان می تواند عامل زردی باشد.

مزایای شیر مادر در مقابله با بیماری ها و پیشگیری از مشکلات آینده

وی با بیان تفاوت های تغذیه با شیر مادر و شیر خشک اظهار داشت: شیر مادر به دلیل وجود سلول های زنده، آنتی بادی ها و عوامل ایمنی، نوزاد را در برابر بیماری هایی مانند اسهال، عفونت های تنفسی و گوش میانی محافظت می کند. همچنین، تغذیه با شیر مادر خطر چاقی، دیابت نوع 2 و بسیاری از بیماری های دیگر را حتی تا سنین بزرگسالی کاهش می دهد.

مظلوم افزود: فواید شیر مادر فقط برای شیرخوار نیست؛ مادران شیرده نیز از مزایای بسیاری برخوردار می شوند، از جمله کاهش خطر کم خونی، سرطان های پستان و تخمدان، پوکی استخوان همچنین مادرانی که به فرزند خود شیر می دهند از ارتباط عاطفی قوی تری با او برخوردارند، خواب بهتری دارند و کمتر دچار افسردگی می شوند.

تغذیه سالم کودکان؛ از شیر مادر تا صبحانه کلاس اولی ها

بعد از ماه های ابتدایی زندگی، تغذیه کودک کم کم تنوع پیدا می کند و یادگیری عادات غذایی سالم آغاز می شود و وعده های غذایی شامل میوه، سبزی، غلات و پروتیین های سالم پایه سلامت کودک را شکل می دهند. عادت های غذایی که از دوران خردسالی شکل می گیرند، تا بزرگسالی اثرگذار خواهند بود و بر رشد ذهنی، انرژی و عملکرد کودک در محیط های آموزشی تأثیر می گذارند.

صبحانه کامل؛ کلید انرژی کودکان دبستانی

با آغاز دوران مدرسه، اهمیت تغذیه سالم بیشتر می شود. صبحانه کامل پایه انرژی، تمرکز و یادگیری کودکان است و کودکان دبستانی به ویژه کلاس اولی ها، شب ها بین 8 تا 9 بخوابند تا صبح بتوانند صبحانه ای شامل نان، پنیر، گردو و یک لیوان شیر میل کنند. عدم مصرف صبحانه، می تواند باعث کاهش انرژی، افت یادگیری و بی حوصلگی کودک شود.

میان وعده سالم در مدرسه و عادت های غذایی کودکان

میان وعده هایی که کودکان با خود به مدرسه می آورند، باید سالم و مغذی باشند. یک لقمه سالم می تواند شامل نان و پنیر، فیله مرغ یا گوشت کم چرب، یک تا دو واحد میوه و شیر استریل باشد. این نوع شیر به دلیل بسته بندی استریل، قابل نگهداری طولانی است و پس از باز شدن نیز تا یک یا دو روز در یخچال سالم می ماند.

مصرف خوراکی های آماده و ناسالم مانند سوسیس، کالباس، فست فود، کیک، شکلات و نوشابه برای کودکان توصیه نمی شود. بسیاری از کشورها مانند امارات، عرضه مواد غذایی مضر در مدارس را محدود کرده اند تا سلامت دانش آموزان تضمین شود.

پیشگیری از بیماری های مزمن از دوران کودکی

از این رو برای بررسی تغذیه کودکان در مدارس با آزیتا حکمت دوست، متخصص تغذیه و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به گفتگو پرداختیم؛

حکمت دوست با تأکید بر اهمیت هرم غذایی کودک گفت: هرچند هرم غذایی سالم برای همه سنین کاربرد دارد، اما نسخه مینیاتوری آن برای کودکان اهمیت ویژه ای دارد و می تواند سلامت طولانی مدت آنها را تضمین کند.

وی توضیح داد: قاعده هرم غذایی کودکان را غلات کامل تشکیل می دهد؛ موادی مانند برنج قهوه ای، کینوا، بلغور گندم و جو. استفاده از غلات کامل از دوران کودکی نه تنها باعث عادت ذائقه کودک به این مواد مفید می شود، بلکه خطر بروز بیماری های مزمن غیر واگیر، به ویژه سرطان های دستگاه گوارش مانند سرطان کلون را کاهش می دهد.

سبزیجات و میوه ها؛ شکل دهنده ذائقه سالم در کودکی

حکمت دوست درباره اهمیت مصرف سبزیجات و میوه های تازه افزود: هرچه کودک زودتر با این مواد غذایی آشنا شود، ذائقه او شکل می گیرد و در بزرگسالی از مصرف آنها اجتناب نمی کند و می توان از یک سالگی با تکه های کوچک یا رنده شده میوه و سبزی، همراه با ماست یا سوپ، کودک را به مصرف آنها عادت داد. این گروه غذایی سرشار از فیبر، ویتامین ها و املاح مورد نیاز بدن است.

وی ادامه داد: مصرف پروتیین ها مانند گوشت، مرغ، ماهی و حبوبات برای رشد قد و سلامت استخوان ها و دندان ها ضروری است. همچنین لبنیات، به ویژه ماست و پنیر، علاوه بر تأمین پروتیین و کلسیم، می توانند میکروب های مفید روده را تقویت کرده و به سلامت عمومی کودک کمک کنند.

این متخصص تغذیه تأکید کرد: رژیم غذایی متعادل و متنوع، که شامل غلات کامل، سبزیجات و میوه های تازه، پروتیین ها و لبنیات باشد، از مهم ترین عوامل پیشگیری از بیماری ها و تضمین رشد سالم کودکان است. والدین باید توجه داشته باشند که عادت های غذایی سالم باید از همان دوران کودکی شکل بگیرد تا در بزرگسالی ادامه پیدا کند.

حال کمبود ویتامین D و کم خونی در دانش آموزان ادامه دارد و طرح مکمل یاری مدارس با هدف پیشگیری از کم خونی و کمبود ویتامین D برای دانش آموزان بیش از 15 سال است که اجرا می شود. با وجود برنامه های مکمل آهن هفتگی و ویتامین D ماهانه، هنوز حدود 18 تا 20 درصد دانش آموزان دختر کم خون و نزدیک به 50 درصد دچار کمبود ویتامین D هستند.

مشکلاتی مانند توزیع ناکافی مکمل ها، محدودیت اعتبارات و عدم تمایل برخی دانش آموزان به مصرف آنها، مانع پوشش کامل برنامه شده است. اقدامات آموزشی برای مدیران مدارس و تأمین منابع مالی در حال انجام است تا کیفیت اجرای این طرح بهبود یابد.

احمد اسماعیل زاده، مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، گفت: طرح مکمل یاری مدارس با هدف پیشگیری از کم خونی و کمبود ویتامین D بیش از 15 سال است که اجرا می شود. در این برنامه، مکمل آهن هفتگی برای دانش آموزان دختر متوسطه و ویتامین D ماهانه برای دانش آموزان بالای 12 سال توزیع می شود.

به گفته وی؛ با وجود اجرای برنامه و غنی سازی آرد با آهن و اسید فولیک، هنوز حدود 18 تا 20 درصد دانش آموزان دختر کم خون و نزدیک به 50 درصد دچار کمبود ویتامین D هستند. مشکلات اصلی شامل توزیع ناکافی مکمل ها، محدودیت اعتبارات و مقاومت برخی مدیران مدارس یا دانش آموزان نسبت به مصرف آنهاست.

برای رفع مشکلات، برگزاری جلسات آموزشی برای مدیران مدارس و تأمین منابع مالی لازم در دستور کار قرار دارد تا پوشش کامل برنامه و تأثیرگذاری آن بهبود یابد اما این طرح با وقفه هایی روبه رو می شود و در سال هایی شاهد عدم توضیع مکمل ها در مدارس هستیم که این موضوع نیازمند راهکار هایی جدی است.

تغذیه سالم کودکان، از شیر مادر در روزهای نخست زندگی تا وعده های متنوع مدرسه، پایه ای ترین عامل رشد، سلامت و پیشگیری از بیماری های مزمن است. هرچند طرح های مکمل یاری مانند توزیع آهن و ویتامین D در مدارس قدم های مهمی برای جبران کمبودها محسوب می شوند.

مشکلاتی همچون توزیع ناکافی، محدودیت منابع و مقاومت برخی مدیران و دانش آموزان نشان می دهد که هنوز راه طولانی برای تضمین پوشش کامل و تأثیرگذاری واقعی این برنامه وجود دارد و ایجاد آگاهی والدین و مدیران، تأمین منابع مالی پایدار و پیگیری مستمر، شرط اصلی موفقیت در تحقق سلامت کودکان و آینده ای سالم برای نسل های بعدی است.