به نقل از بهداشت نیوز ؛ چاقی امروز به یکی از جدی ترین چالش های سلامت در ایران و جهان تبدیل شده است و این معضل که در ظاهر تنها به اضافه وزن محدود می شود، در واقع پیامدهای گسترده ای بر سلامت جسم و روان افراد و حتی اقتصاد و بهره وری جامعه دارد.

در دهه های اخیر، تغییر سبک زندگی، کاهش فعالیت بدنی، افزایش مصرف غذاهای پرکالری و گسترش عادات تغذیه ای ناسالم، به ویژه در میان کودکان و نوجوانان، روند شیوع چاقی را به شدت تسریع کرده است و اگر برای کنترل این روند چاره اندیشی نشود، چاقی در آینده ای نه چندان دور به بحرانی فراگیر در حوزه سلامت عمومی کشور تبدیل خواهد شد.

در این میان، تغییرات سریع سبک زندگی، کاهش تحرک بدنی، افزایش مصرف غذاهای پرکالری و نبود آموزش های جامع تغذیه ای، محیطی موسوم به محیط مولد چاقی را در جامعه شکل داده اند. این وضعیت نگران کننده، ضرورت تدوین و اجرای سیاست های پیشگیرانه، هماهنگ و ملی را بیش از پیش برجسته می سازد.

آقای دکتر به عنوان اولین سوال عوامل اصلی شیوع چاقی در کشور چیست؟

عوامل پدیدآورنده چاقی را می توان به دو گروه کلی تقسیم کرد؛ یکی مسائل مربوط به وراثت و ژنتیک و دیگری عوامل محیطی و سبک زندگی. طی دهه های اخیر، شاهد افزایش قابل توجه شیوع چاقی نه تنها در کشور، بلکه در سراسر جهان بوده ایم. از آنجا که ساختار ژنتیکی جامعه در این مدت تغییری نکرده، می توان نتیجه گرفت که عوامل محیطی و تغییر در شیوه زندگی عامل اصلی این افزایش هستند. کاهش تحرک بدنی ناشی از گسترش تکنولوژی و دسترسی آسان تر به خوراکی های پرکالری موجب شده تعادل انرژی بدن به سمت دریافت بیشتر و در نتیجه انباشت چربی و افزایش وزن سوق پیدا کند.

چاقی در میان کودکان و نوجوانان؛ تهدیدی برای آینده سلامت کشور

کودکان و نوجوانان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. امروزه در مقایسه با چند دهه پیش، تعداد کودکان و نوجوانان مبتلا به اضافه وزن به شکل چشمگیری افزایش یافته است و کوچک شدن بعد خانوار و افزایش خانواده های تک فرزند یا دوفرزند باعث شده توجه والدین به تغذیه فرزندان بیشتر شود و دسترسی آن ها به خوراکی های پرکالری افزایش یابد و از سوی دیگر، سبک زندگی از خانه های دارای حیاط و بازی های خیابانی به زندگی آپارتمانی و کم تحرک تغییر کرده است.

در کنار این موارد، تنوع بالای خوراکی ها و قیمت ارزان تر مواد غذایی ناسالم نسبت به خوراکی های سالم نیز از عوامل مؤثر در چاقی کودکان است و در بسیاری از مدارس، بوفه ها به جای عرضه مواد غذایی سالم، خوراکی های پرکالری را در اختیار دانش آموزان قرار می دهند. این موضوع باعث می شود در ذهن کودک، مصرف این خوراکی ها طبیعی و حتی مجاز تلقی شود.

از سوی دیگر، وسوسه دیدن سایر دانش آموزان در حال خرید این خوراکی ها نیز به ترویج تغذیه ناسالم منجر می شود. نتیجه چنین روندی، افزایش نگران کننده تعداد کودکان و نوجوانان مبتلا به چاقی است.

در مورد جمعیت سالمندان کشور و تأثیر چاقی بر این قشر چه نظری دارید؟

ما با یک گذار دموگرافیک مواجه هستیم؛ به این معنا که ساختار جمعیتی کشور در حال تغییر است. در گذشته، به دلیل بهبود شرایط بهداشتی و درمانی، امید به زندگی افزایش یافته و در عین حال نرخ زاد و ولد کاهش یافته است، بنابراین، با افزایش جمعیت سالمند روبرو هستیم.

از سوی دیگر، ما دچار گذار اپیدمیولوژیک نیز شده ایم. در گذشته، بیماری های واگیر عامل اصلی مرگ ومیر بودند، اما امروزه بیماری های غیر واگیر مانند دیابت، فشار خون، سکته ها، بیماری های قلبی، سرطان ها و… بیشترین بار بیماری را به خود اختصاص داده اند.

در کشورهای توسعه یافته این گذار طی 100 تا 150 سال رخ داده، اما در کشور ما طی چند دهه کوتاه این دو گذار به صورت همزمان و سریع اتفاق افتاده اند و نتیجه این وضعیت، مواجهه با جمعیتی سالمند و در عین حال مبتلا به بیماری های غیر واگیر در سال های آینده است.

عوارض جسمی و اقتصادی چاقی در جامعه

چاقی در همراهی با بسیاری از بیماری های غیرواگیر مانند فشار خون بالا، دیابت، چربی خون، سکته های قلبی و مغزی و برخی از سرطان ها دیده می شود. وقتی چاقی از دوران کودکی آغاز شود، بیماری های ناشی از آن نیز چند دهه زودتر بروز می کنند. برای مثال، فردی که در 40 سالگی دچار چاقی می شود، ممکن است در 55 سالگی به دیابت و در 70 سالگی به بیماری های قلبی مبتلا شود، اما کودکی که از هشت سالگی چاق است، این بیماری ها را ممکن است در سنین پایین تر تجربه کند. این وضعیت علاوه بر آسیب به سلامت فرد، هزینه های سنگینی را به نظام درمان و اقتصاد کشور تحمیل می کند، چرا که افراد بیمار بهره وری پایین تری خواهند داشت و فشار مضاعفی به صندوق های بیمه وارد می شود.

اصلاح شیوه زندگی؛ تنها راهکار علمی مقابله با چاقی

اصلاح سبک زندگی، تغییر الگوی تغذیه و افزایش فعالیت بدنی همچنان تنها روش مؤثر و تأییدشده برای درمان چاقی است. داروهای لاغری موجود در بازار هرچند برخی تأییدیه های لازم را دارند، اما هنوز جدید هستند و در آینده ممکن است عوارض بیشتری از آن ها شناخته شود.

این داروها معمولاً با کاهش اشتها عمل می کنند و در نتیجه ممکن است فرد دچار سو تغذیه شود. تجربه نشان داده بسیاری از افرادی که از این داروها استفاده کرده اند، پس از قطع مصرف دوباره اضافه وزن پیدا کرده اند و استفاده از این داروها باید تنها با تجویز پزشک و همراه با رعایت تغذیه سالم صورت گیرد.

در مورد آمار چاقی، بیش از نیمی از جمعیت کشور دچار اضافه وزن یا چاقی هستند، و این مشکل به خصوص در کودکان و نوجوانان نگران کننده است. چون افرادی که در دوران کودکی و نوجوانی دچار چاقی هستند، بیشتر در معرض بیماری های ناشی از چاقی در سنین بالاتر قرار دارند. این مسأله نیازمند برنامه ریزی و همکاری نهادهای مختلف، از جمله وزارت بهداشت و سایر سازمان ها، برای مقابله با چاقی است.

در مورد تأثیرات روانی چاقی، تحقیقات نشان می دهند که چاقی می تواند باعث ایجاد اختلالات اضطرابی و افسردگی شود. همچنین، افرادی که از نظر روانی دچار مشکلاتی مانند اضطراب یا افسردگی هستند، ممکن است به چاقی مبتلا شوند. این مشکلات روانی و چاقی می توانند به صورت چرخه ای همدیگر را تشدید کنند.

در خصوص پوشش بیمه ای درمان چاقی نیز باید گفت که در حال حاضر بسیاری از بیمه ها، به ویژه بیمه های پایه، خدماتی برای درمان چاقی ارائه نمی دهند یا با محدودیت هایی همراه هستند. این مسأله نیاز به تجدید نظر و بازنگری در سیاست های بیمه ای دارد، چرا که چاقی می تواند زمینه ساز بروز بسیاری از بیماری ها باشد و نیاز به درمان جدی دارد.

جراحی چاقی؛ آخرین گزینه درمانی

اعمال جراحی محدودکننده دستگاه گوارش و معده آخرین گزینه درمانی برای افرادی است که دچار چاقی مفرط بوده و سایر روش ها برایشان مؤثر نبوده است. در این جراحی ها، بخشی از دستگاه گوارش از عملکرد طبیعی خارج می شود تا جذب مواد غذایی کاهش یابد.

با این حال، این روش ها نیز بدون عارضه نیستند و بسیاری از بیماران پس از مدتی مقداری از وزن از دست رفته را مجدداً بازمی گردانند و بنابراین، اصلاح سبک زندگی همچنان پایه اصلی درمان چاقی محسوب می شود.

رابطه دوسویه چاقی و اختلالات روانی

رابطه چاقی با مشکلات روانی دوسویه است. برخی افراد به دلیل اضطراب یا افسردگی به پرخوری عصبی روی می آورند و در نتیجه دچار چاقی می شوند، از سوی دیگر، خود چاقی نیز می تواند موجب بروز اختلالات خلقی و اضطرابی شود. این دو عامل یکدیگر را تشدید می کنند و در چنین شرایطی، تنها رژیم غذایی کافی نیست و حضور روان پزشکان و متخصصان رفتاردرمانی در روند درمان ضروری است.

نقش فست فودها و نوشیدنی های انرژی زا در افزایش وزن

بخش زیادی از کالری اضافی دریافتی افراد از مصرف فست فودها و نوشیدنی های انرژی زا ناشی می شود و فست فودها معمولاً پرچرب، پرنمک و پرکالری هستند و مصرف مکرر آن ها می تواند نوعی وابستگی غذایی ایجاد کند و نوشیدنی های انرژی زا نیز به دلیل دارا بودن مقادیر زیاد قند، انرژی و کافیین، علاوه بر افزایش کالری دریافتی، موجب افزایش اشتها می شوند و به صورت مستقیم و غیرمستقیم در بروز چاقی نقش دارند.

لزوم اقدام هماهنگ برای کنترل چاقی

چاقی تنها یک مشکل فردی نیست، بلکه مسئله ای چندوجهی و ملی است که نیازمند همکاری جدی همه نهادهای مرتبط، از جمله نهادهای آموزشی، فرهنگی، اقتصادی و بهداشتی برای پیشگیری و کنترل آن است.