به نقل از زومیت، لاین، پروژه جاه طلبانه عربستان سعودی برای ساخت شهری خطی و شیشه ای در دل صحرا، در سال های اخیر توجهات زیادی را به خود جلب کرده است. این پروژه به سرپرستی محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی با بودجه ای عظیم و وعده هایی از تکنولوژی پیشرفته، حمل ونقل فوق سریع و محیط زیست پایدار، وعده می دهد که نماد آینده شهری دنیا خواهد بود.

اما با گذشت زمان، بسیاری از طرح های شهر آرمانی لاین با واقعیت های فیزیکی و محدودیت های مالی روبه رو شده اند. آنچه زمانی یک رؤیای آینده نگرانه بود، حالا با مشکلاتی روبه رو است که شاید بتوان گفت پایان خط را رقم زده اند. نشریه فایننشال تایمز به تازگی در گزارشی مفصل به لاین و چالش های آن پرداخته و بسیاری از واقعیت های ناگفته ی این ابرپروژه ی بلندپروازانه را زیر ذره بین برده است.

یکی از جاذبه های اصلی لاین، هیدن مارنیا نام دارد؛ قسمتی از شهر که قرار است دروازه ای به ارتفاع برج شارِد لندن برای عبور بزرگ ترین کشتی های کروز جهان داشته باشد تا در بندری عمیق در دل صحرا پهلو بگیرند. برفراز این دروازه، ساختمانی 30 طبقه از شیشه و فولاد مانند چلچراغ آویزان می شود؛ اما طراحان پروژه هشدار داده اند که قوانین فیزیک ممکن است با این ایده همراهی نکند.

زیر مارینا، ایستگاه قطار پرسرعت طراحی شده و برفراز چلچراغ، استادیوم فوتبال 45هزار نفری، 350 متر بالاتر از سطح دریا برای میزبانی از جام جهانی 2034 عربستان پیش بینی شده است.

وقتی معماران نقشه ها را بررسی کردند، چلچراغ ناممکن به نظر می رسید. یکی از معماران به طارق قدومی، مدیر اجرایی پروژه، هشدار داد که آویزان کردن ساختمان 30 طبقه از پلی در ارتفاع صدها متری خطرناک است چراکه ساختمان ممکن است مانند آونگ حرکت کند، سرعت بگیرد و در نهایت سقوط کند.

با وجود هشدارها، طارق قدومی به کار ادامه داد. حتی مسائل ساده هم با ساختمان معکوس پیچیده شدند. چلچراغ تنها بخش کوچکی از لاین محسوب می شود: کلان شهری عظیم به شکل ساختمانی شیشه ای و آینه ای با ارتفاع پیوسته ی 500 متر که 170 کیلومتر در صحرا کشیده می شود و قرار است 9 میلیون نفر را در خود جای دهد. لاین مرکز ابرپروژه ای بزرگ تر به نام نئوم است و بن سلمان می خواهد با آن نشان دهد که جاه طلبی عربستان فراتر از نفت، به سمت اقتصاد دیجیتال حرکت می کند.

اما با پیشرفت طراحی ها، رؤیای ولیعهد سعودی با واقعیت برخورد کرد. معماران پروژه دراین باره تردید کردند که آیا چنین سازه ی عظیمی واقعاً قابل ساخت است یا نه. هزینه ها افزایش یافت، جدول زمانی عقب افتاد و سرمایه گذاری خارجی که ریاض روی آن حساب کرده بود، به دست نیامد.

امروز، با صرف دست کم 50 میلیارد دلار، صحرا پر از ستون ها و خندق های عمیق شده است. اما شاهزاده محمد که ریاست نئوم را برعهده دارد، برنامه های فاز اول پروژه را به شدت کوچک کرده است.

کارمندان نئوم می گویند از نظر فنی بسیاری از بخش های لاین هنوز قابل ساخت است، اما هیچ کس حاضر نیست هزینه آن را بپردازد. روند ساخت در نئوم کند شده است و فقط چند پروژه مانند پیست اسکی صحرایی تروجنا، میزبان بازی های آسیایی زمستانی 2029، با سرعت پیش می رود. نئوم اعلام کرده که تمرکز اکنون روی مهندسی پیچیده و طراحی دقیق فاز اول است. اما یکی از کارمندان سابق گفته همه می دانند پروژه عملی نخواهد شد و اکنون تنها مسئله این است که شاهزاده محمد با ملایمت با واقعیت روبه رو شود.

محمد بن سلمان در سال 2017 با 31 سال سن به ولیعهدی رسید و بلافاصله موقعیت خود را به عنوان حاکم غیررسمی عربستان تثبیت کرد؛ اقدامی که منتقدان آن را یک کودتای درباری توصیف کردند. او پیش تر نیز برنامه هایی گسترده ، هرچند خودکامانه برای مدرن سازی کشور و کاهش وابستگی به نفت آغاز کرده بود. نئوم، که چند ماه پس از رسیدن او به ولیعهدی راه اندازی شد، تجسم این دیدگاه محسوب می شود

ایده شهر خطی ابتدا از خود شاهزاده بود. طرح اولیه توسط شرکت معماری مورفسیس در لس آنجلس ارائه شد و شامل نواری 2 کیلومتری از سکونتگاه ها از دریا تا کوه ها و متصل به راه آهن بود. اما در اواخر 2020، شاهزاده محمد دستور جدیدی صادر کرد: اگر آن دو کیلومتر را برداریم و به دو برج تبدیل کنیم، چه می شود؟

توصیه های ولیعهد فراتر از تعیین عرض لاین به 200 متر بود. او به تیم گفت: می خواهم یکپارچه و آینه ای باشد. لاین با سقفی ثابت در 500 متر بالاتر از سطح دریا، یکی از بلندترین ساختمان های جهان محسوب می شود. اما برخلاف اکثر آسمان خراش ها، تا اوج آن قابل سکونت بود. برخی مشاوران پیشنهاد محدودکردن ارتفاع به صد متر برای حفظ منظره و کاهش هزینه ها دادند، اما شاهزاده بی توجه بود: باید 500 متر ارتفاع داشته باشد و 200 متر عرض.

طرح لاین در سال 2021 معرفی و کم کم استخدام نیروها آغاز شد. هزاران معمار، مهندس، مدیر ساخت و طراح برای نئوم به کار گرفته شدند. بسیاری از آن ها مجبور بودند در خود صحرا مستقر شوند، در کابین های کوچک زندگی کنند و در سالن غذاخوری جمعی غذا بخورند.

برنامه زمان بندی جاه طلبانه بود: 16 کیلومتر از لاین که شامل 20 ماژول می شد، باید تا سال 2030 تکمیل شود و اولین ساکنان حتی از سال 2025 وارد شوند. بودجه اولیه 1٫6 تریلیون دلار تعیین شد؛ اما برآورد داخلی بعد به حدود 4٫5 تریلیون دلار رسید.

براساس اظهارات یکی از کارکنان سابق، هیئت نئوم تصمیمات خود را بر اساس تصاویر رندر گرفته بود و طراحی دقیق برای تعیین امکان پذیری پروژه انجام نشده بود

اندازه عظیم لاین نه تنها مزیت، بلکه بار بزرگی بود. نیازهای سرسام آور آن به مصالح، ظرفیت زیرساخت های محلی و توان مالی پروژه را تحت فشار قرار می داد. تنها برای ساخت 20 ماژول اولیه، میزان سیمان مورد نیاز از تولید سالانه فرانسه فراتر می رفت. هر ماژول 800 متری به حدود 3٫5 میلیون تن فولاد سازه ای، 5٫5 میلیون متر مکعب بتن و 3٫5 میلیون تن میلگرد نیاز دارد. پوشش شیشه ای هر ماژول نیز معادل کل تولید سالانه بزرگ ترین کارخانه پوشش دهی جهان بود و ارزش ساخت هر ماژول حدود 48 میلیارد دلار برآورد می شد.

درون ساختمان، طراحان مغزه های بتنی را با فاصله 140 متر از هم در نظر گرفتند که شامل آسانسور، پله و کانال های خدماتی بود. هر 100 متر یک سکوی اصلی 16 متری شکل می گرفت و روی آن بلوارها و ساختمان های تا 80 متر قرار می گرفتند. حمل و نقل درون لاین با سیستم ریلی سبک و وسایل نقلیه خودران پیش بینی شده بود. پلکان های بزرگ فضاهای عمومی را به هم متصل و طراحی فضاها چشم اندازهای دیدنی فراهم می کرد.

ساخت فرودگاه بین المللی نئوم با پنج باند برای 100 میلیون مسافر در سال آغاز شد، اما تصمیم گرفته شد فرودگاه نزدیک دریای سرخ برای جذب گردشگر اولویت داشته باشد. توقف پروژه فرودگاه بین المللی، باعث شد برنامه های تونل زیر کوه و ریلی سریع نیز بلااستفاده شوند، هرچند حفاری و تونل زنی انجام شده بود.

برخی چالش های طراحی لاین قابل رفع نبودند. این دیوار عظیم اگر روزی واقعاً ساخته شود، مسیر مهاجرت چندین گونه پستاندار در کوه ها را مسدود و مسیر مهاجرت میلیون ها پرنده را از اروپا و آسیا به آفریقا قطع می کند. در اوایل 2024، کارشناسان حفاظت محیط زیست لاین را به عنوان مسئله نوظهور نگران کننده برای تنوع زیستی جهانی معرفی کردند.

وجود مزرعه بادی شمال لاین نیز نگرانی ها را افزایش داد. طراحان پیشنهاد کردند روی شیشه ها نقطه گذاری کنند تا برای پرندگان قابل مشاهده باشد، اما کارشناسان پرنده شناسی گفتند این کار مشکل را حل نمی کند، زیرا پرندگان برای دور زدن، باید 90 کیلومتر مسیر طولانی طی کنند.

برای رعایت ضرب الاجل 2030، ساخت لاین به سرعت آغاز شد و فونداسیون گذاری پیش از تکمیل طراحی شروع شد. ستون ها با قطر بزرگ در بیابان حفر شد که هزینه ای چند میلیارد دلاری داشت. اما به دلیل فشار اقتصادی، تعداد ماژول ها از 20 به 3 کاهش یافت و پروژه به غیرقابل سرمایه گذاری تبدیل شد

سرمایه گذاری خارجی جذب نشد و تنها سرمایه گذاری های کوچک داخلی انجام شد. حسابرسی داخلی برای بررسی هزینه ها و تأخیرها آغاز شد، اما خیلی زود به موانع برخورد. کارکنان به فرهنگ کاری نئوم و نادیده گرفتن مخالفت ها انتقاد داشتند. در حالی که مدیران سوالاتی درباره چالش های پروژه مطرح می کردند، فشار برای پیشبرد سریع پروژه باعث شد گزارش های غیرواقعی درباره زمان بندی و هزینه ها ارائه شود.

لاین، یا حداقل آغاز آن، از فضا قابل مشاهده است. تصاویر ماهواره ای نشان می دهند که حفاری و تونل زنی برای سیستم ریلی، که ستون فقرات لاین و فرودگاه بین المللی نئوم را به هم متصل می کند، در مسیری 150 کیلومتری از ساحل تا کوه های حجاز انجام شده است.

در دره ای میان دو رشته کوه، زمین برای فرودگاه و باندها آماده شده است اما اکنون ساخت وساز روی ستون فقرات و فرودگاه متوقف شده و هدف جدیدی برای فرودگاه تعیین نشده است

فونداسیون های اولین ماژول های لاین که احتمالاً بزرگ ترین ستون های ساخته شده توسط انسان به شمار می روند، همچنان آماده اند تا بزرگ ترین ساختمان مسکونی جهان را پشتیبانی کنند، البته اگر روزی ساخته شود.

در مارینا، تا اواخر سال گذشته، حدود صد میلیون متر مکعب خاک حفر شده بود. کشتی ها از طریق کانالی که بیش از یک کیلومتر به داخل ساحل می رود، می توانند به آن دسترسی داشته باشند. ساختمان معکوسی که از طاق بزرگ مارینا آویزان می شود، هنوز در برنامه ها است، اما نئوم دیگر قصد ندارد دفتر مرکزی خود را آنجا مستقر کند.

ریان فایز، معاون مدیرعامل نئوم، ماه گذشته گفت بودجه پروژه هر روز در حال تغییر است . با هدف کاهش تعداد ماژول های فاز اول به سه، بلندپروازی اولیه لاین اکنون تنها سایه ای از گذشته است. یک منبع مطلع گفته است که کار عملاً متوقف شده، تمرکز روی چند ساختمان کوچک اطراف مارینا است و بخش هایی از ستون ها با شن پوشیده شده اند.

داستان پروژه شهر لاین یکی از جسورانه ترین آزمایش های شهری مدرن را روایت می کند: تلاش برای ساخت شهری از صفر، بدون محدودیت جغرافیایی یا سابقه تاریخی که اکنون در معرض پیوستن به فهرست بزرگ ترین خطاهای معماری جهان قرار دارد. همان طور که یک کارشناس شهرسازی در عربستان گفته است: به عنوان یک آزمایش فکری، عالی است، اما نباید همه آزمایش های فکری را بسازید.