فاطمه مکتبی

فعال رسانه سینما، تئاتر و تلویزیون

عدالت فرهنگی مفهومی بنیادین در مسیر توسعه پایدار جوامع است؛ مفهومی که فراتر از توزیع عادلانه منابع مادی، به برابری در دسترسی به تولید، نمایش و مصرف معنا، روایت و هویت اشاره دارد. در جامعه ای که امکان بیان فرهنگی محدود به گروه ها، مناطق یا نگاه های خاص باشد، توسعه فرهنگی به امری نابرابر و ناپایدار تبدیل می شود. از این منظر، عدالت فرهنگی نه یک شعار تزیینی، بلکه ضرورتی ساختاری برای رشد آگاهی جمعی، تقویت سرمایه اجتماعی و شکل گیری گفت وگوی واقعی میان اقشار مختلف جامعه است. سینما، به ویژه سینمای مستند، یکی از مؤثرترین ابزارهای تحقق عدالت فرهنگی به شمار می رود. مستند با تکیه بر واقعیت های زیسته، می تواند روایت هایی را به تصویر بکشد که در رسانه های جریان اصلی کمتر مجال بروز می یابند. جشنواره سینما حقیقت به عنوان مهم ترین رویداد تخصصی مستند در ایران، در این میان نقشی کلیدی ایفا می کند. این جشنواره نه تنها محل نمایش آثار مستندسازان است، بلکه بستری برای بازتولید نگاه های متنوع فرهنگی، اجتماعی و تاریخی فراهم می آورد؛ نگاهی که توسعه فرهنگی بدون آن ممکن نخواهد بود. یکی از ابعاد مهم عدالت فرهنگی، خروج روایت ها از مرکز و توجه جدی به حاشیه هاست. بسیاری از مسائل اجتماعی، فرهنگی و هویتی در مناطق دور از مرکز یا در میان گروه های کمتر دیده شده شکل می گیرند، اما به دلیل نبود تریبون یا سیاست های یک سویه رسانه ای، در سطح ملی بازنمایی نمی شوند. جشنواره سینما حقیقت با پذیرش و نمایش مستندهایی از اقلیم ها، زبان ها، طبقات اجتماعی و سبک های زندگی متفاوت، می تواند این شکاف را کاهش دهد و به توزیع عادلانه تر دیده شدن کمک کند. این فرآیند، خود بخشی جدایی ناپذیر از توسعه فرهنگی است؛ توسعه ای که از شناخت متقابل و پذیرش تفاوت ها آغاز می شود.

از سوی دیگر، عدالت فرهنگی تنها به مرحله نمایش آثار محدود نمی شود، بلکه به فرصت های برابر در تولید نیز وابسته است. حمایت از مستندسازان جوان، مستقل و شهرستانی، ایجاد امکان آموزش، دسترسی به منابع تولید، و فراهم کردن شرایط عادلانه داوری و انتخاب آثار، از جمله اقداماتی است که می تواند عدالت فرهنگی را از سطح شعار به سطح عمل برساند. جشنواره سینما حقیقت، در صورتی که به این اصول پایبند بماند، می تواند به نهادی تأثیرگذار در جهت سیاست گذاری فرهنگی غیرمتمرکز و عادلانه تبدیل شود. توسعه فرهنگی زمانی معنا پیدا می کند که جامعه بتواند خود را در آینه آثار فرهنگی ببیند و درباره خود به تأمل بنشیند. مستندها با ثبت زندگی روزمره، بحران ها، امیدها، مقاومت ها و تضادهای اجتماعی، امکان این بازشناسی را فراهم می کنند. جشنواره سینما حقیقت با گردآوردن این تصاویر و روایت ها، به شکل گیری حافظه فرهنگی جمعی کمک می کند؛ حافظه ای که لازمه هرگونه برنامه ریزی توسعه محور و آینده نگر است. بدون شناخت گذشته و حال فرهنگی، مسیر آینده مبهم، ناپایدار و گاه پرهزینه خواهد بود. همچنین نباید از نقش مخاطب در تحقق عدالت فرهنگی غافل شد. توسعه فرهنگی تنها در تولید آثار خلاصه نمی شود، بلکه به نحوه دسترسی مخاطبان به این آثار نیز وابسته است. گسترش نمایش های استانی، اکران های دانشگاهی، جلسات گفت وگو با مستندسازان، و استفاده از پلتفرم های آنلاین، می تواند دایره تأثیر جشنواره را از فضای محدود نخبگانی فراتر ببرد. در این صورت، عدالت فرهنگی به معنای مشارکت گسترده تر جامعه در تجربه فرهنگی و گفت وگوی اجتماعی محقق خواهد شد.

در نهایت، جشنواره سینما حقیقت می تواند نقطه تلاقی عدالت فرهنگی و توسعه فرهنگی باشد؛ جایی که واقعیت های متکثر جامعه نه سانسور می شوند و نه یکدست سازی، بلکه با احترام به تفاوت ها به گفت وگویی ملی و سازنده تبدیل می گردند. اگر این جشنواره بتواند استقلال حرفه ای، تنوع دیدگاه ها و نگاه انتقادی خود را حفظ کند، نقش آن فراتر از یک رویداد سینمایی صرف خواهد بود و به ابزاری مؤثر برای تقویت آگاهی اجتماعی، کاهش شکاف های فرهنگی و حرکت به سوی توسعه ای عادلانه، انسانی و پایدار بدل خواهد شد.