نشست سوم کمیته سه‌جانبه عربستان سعودی، چین و ایران در تهران، نشان‌دهنده انتقال توافق پکن از مرحله بازسازی روابط دیپلماتیک به تثبیت سازوکارهای پیگیری سیاسی و امنیتی است. این در حالی است که منطقه با تنش‌های بی‌سابقه‌ای از غزه و لبنان تا سوریه و یمن مواجه است.

به گزارش ایسنا، از زمان امضای توافق پکن در مارس 2023، ریاض و تهران با حمایت مستقیم چین، تلاش کرده‌اند تا به تدریج اعتماد از دست رفته را پس از سال‌ها قطع روابط و تنش، بازسازی کنند. این توافق نه تنها یک آشتی دوجانبه بود، بلکه دارای ابعاد منطقه‌ای گسترده‌تری بود که به بازتعریف قواعد درگیری سیاسی در منطقه غرب آسیا مرتبط می‌شد.

بر اساس گزارش خلیج آنلاین، نشست سوم که در 9 دسامبر جاری به ریاست «مجید تخت‌روانچی»، معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران و با حضور «ولید الخریجی»، معاون وزیر امور خارجه عربستان و «میاو ده‌یو» معاون وزیر خارجه چین، برگزار شد، به عنوان یک ایستگاه ارزیابی جامع از روند توافق پس از گذشت بیش از دو سال از آغاز آن و در میان تحولات امنیتی و سیاسی که توافق را در معرض آزمایش‌های واقعی قرار داده است، محسوب می‌شود.

مدیریت بحران‌ها

نشست سوم که در تهران برگزار شد، حساس‌ترین نشست از زمان امضای توافق بود، زیرا همزمان با تشدید تنش‌های منطقه‌ای گسترده برگزار شد. در این نشست، عربستان سعودی و ایران بر تعهد کامل خود به اجرای توافق پکن و همه بندهای آن و نیز بر ادامه تلاش‌ها برای تقویت روابط حسن همجواری، احترام به حاکمیت کشورها و تمامیت ارضی آنها تأکید کردند.

شرکت‌کنندگان در این نشست از پیشرفت‌های حاصله در روابط دوجانبه، به ویژه در زمینه خدمات کنسولی، استقبال کردند. تسهیلات ارائه شده امکان انجام حج را برای بیش از 85 هزار زائر ایرانی و عمره را برای حدود 210 هزار زائر در سال 2025 فراهم کرد. همچنین، همکاری‌های پژوهشی، فرهنگی و رسانه‌ای بین مؤسسات دو کشور گسترش یافت.

در جریان این نشست بر اهمیت گفت‌وگوی منطقه‌ای برای تقویت امنیت و ثبات و توقف فوری تجاوزات رژیم صهیونیستی علیه فلسطین، لبنان و سوریه و محکومیت نقض حاکمیت ایران تأکید شد.

تهران از مواضع عربستان سعودی و چین قدردانی کرد و این سه کشور بر حمایت خود از راه‌حل سیاسی در یمن تأکید کردند.

نشست دوم

نشست اخیر تکمیل‌کننده نشست دوم کمیته سه‌جانبه در نوامبر سال گذشته میلادی بود که بر گسترش همکاری‌های دوجانبه، به ویژه در زمینه‌های کنسولی، انسانی و اقتصادی تمرکز داشت. در این چارچوب، پرونده حج و عمره به عنوان شاخصی عملی از بهبود روابط با تسهیل فرآیندها برای زائران ایرانی مطرح شد.

نشست دوم همچنین مسائل منطقه‌ای، به ویژه یمن، را مورد بحث و بررسی قرار داد. هر دو طرف بر حمایت خود از راه‌حل سیاسی جامع تحت نظارت سازمان ملل متحد و نیز بر اهمیت کاهش تنش‌های رسانه‌ای و سیاسی و پرهیز از هرگونه اقدامی که روند گفت‌وگو را مختل کند، تأکید کردند.

این نشست با ظهور نشانه‌های همکاری در زمینه‌های فرهنگی و پژوهشی، هرچند در محدوده‌ای مشخص و محاسبه‌شده، شاهد انتقال روابط از مرحله «مدیریت قطع روابط» به مرحله «مدیریت منافع» بود.

توافق پکن

دو نشست اخیر به عنوان تکمیل‌کننده اعلام توافق پکن در 10 مارس 2023، تحت نظارت مستقیم چین و نشست اول برگزار شدند. این توافق پایان‌بخش هفت سال قطع روابط بین عربستان سعودی و ایران بود.

این توافق بر از سرگیری روابط دیپلماتیک، احترام به حاکمیت کشورها و عدم مداخله در امور داخلی، تعهد به منشور سازمان ملل متحد و سازمان همکاری اسلامی و احیای مجدد توافق‌نامه‌های امنیتی و اقتصادی قبلی تأکید داشت.

توافق مذکور تحولی استراتژیک در روابط منطقه‌ای ایجاد کرد، از حوزه رویارویی غیرمستقیم به مدیریت اختلافات از طریق گفت‌وگو منتقل شد. همچنین، به چین نقشی بی‌سابقه در میانجیگری سیاسی در منطقه به عنوان ضامن و پیگیر روند اجرا، نه تنها به عنوان یک حامی تشریفاتی داد.

پس از این اعلامیه، به ویژه در دسامبر 2023، نشست اول کمیته سه‌جانبه برگزار شد و بر جنبه‌های رویه‌ای و اجرایی آشتی متمرکز بود که شامل بازگشایی سفارتخانه‌ها، سازماندهی فعالیت هیئت‌های دیپلماتیک و احیای مجدد توافق‌نامه‌های دوجانبه امضا شده قبلی در زمینه‌های امنیتی و همکاری اقتصادی بود.

در این نشست، بر اولویت‌ اعتمادسازی، بی‌طرف کردن اختلافات سیاسی از روابط دوجانبه مستقیم، تأکید بر احترام به حاکمیت کشورها و عدم استفاده از سرزمین هیچ‌یک از طرفین برای آسیب رساندن به طرف دیگر تأکید شد. همچنین، بر ایجاد سازوکاری برای پیگیری دوره‌ای تحت نظارت چین برای تضمین تداوم ارتباطات توافق شد.

نشست اول اساس اولیه روند پکن را تشکیل داد، توافق را از یک اعلامیه سیاسی به گام‌های عملی منتقل کرد و روابط را پس از سال‌ها قطع روابط به سطح حداقلی روال عادی بازگرداند.

مدیریت اختلافات منطقه‌ای

«عماد کمال»، پژوهشگر روابط بین‌الملل تصریح کرد که نشست سوم کمیته نشان‌دهنده انتقال توافق پکن از مرحله بازسازی روابط دیپلماتیک به مرحله پیچیده‌تری است که به مدیریت اختلافات منطقه‌ای در محیط سیاسی و امنیتی پرتنش مربوط می‌شود.

وی همچنین گفت که اهمیت نشست نه تنها در تأکید مکرر بر تعهد به توافق نیست، بلکه در توانایی آن در ایستادگی در برابر آزمایش‌های میدانی واقعی است.

عماد کمال ادامه داد که تداوم هماهنگی سه‌جانبه علی‌رغم تشدید تنش‌ها در فلسطین، لبنان و سوریه نشان‌دهنده تمایل مشترک در جلوگیری از لغزش اختلافات به رویارویی مستقیم بین ریاض و تهران است.

وی افزود که نقش چین در این مرحله واضح‌تر شده است، نه تنها به عنوان میانجی آشتی، بلکه به عنوان طرفی ضامن برای روندی بلندمدت، با بهره‌برداری از منافع اقتصادی و روابط متوازن خود با هر دو طرف.

وی معتقد است که پکن در تلاش است تا نمونه‌ای جایگزین برای مدیریت بحران‌های منطقه‌ای تثبیت کند که بر تفاهم تدریجی به جای فشارهای سیاسی استوار است.

کمال معتقد است که توافق پکن، علی‌رغم پیشرفت‌های آن، هنوز چارچوبی برای مدیریت اختلافات است، نه حل ریشه‌ای آنها.

وی همچنین تأکید کرد که موفقیت نهایی آن با توانایی آن در بی‌طرف کردن رقابت سعودی-ایرانی از عرصه‌های درگیری، به ویژه یمن و لبنان، سنجیده خواهد شد، نه با حجم بیانیه‌های مشترک یا تعداد نشست‌های برگزار شده.