صبح نو نوشت: در روزهای اخیر، اظهارات یوسف رجی وزیر خارجه لبنان درباره ایران، به یکی از بحث‌برانگیزترین موضوعات سیاسی این کشور تبدیل شده است. مواضعی که نه‌تنها در سطح رسانه‌ای واکنش‌برانگیز بوده، بلکه به‌طور مستقیم نارضایتی عالی‌ترین مقامات سیاسی لبنان را نیز برانگیخته است. رجی با طرح ادعاهایی درباره «نقش منفی ایران در منطقه» و متهم کردن تهران به مداخله در امور داخلی لبنان، عملاً از چارچوب‌های رایج دیپلماسی رسمی این کشور فاصله گرفت و فضایی پرتنش در داخل کابینه ایجاد کرد. اهمیت این موضوع از آن جهت است که لبنان، به‌طور سنتی تلاش کرده در سیاست خارجی خود نوعی موازنه و احتیاط را حفظ کند؛ موازنه‌ای که هم ریشه در ساختار چندپاره سیاسی این کشور دارد و هم ناشی از حساسیت جایگاه منطقه‌ای لبنان است. در چنین شرایطی، اتخاذ مواضع تند و یک‌جانبه علیه ایران، آن هم از سوی وزیر خارجه، به‌مثابه عبور از خطوط قرمزی تلقی شد که بسیاری از جریان‌های سیاسی لبنان بر سر آن اجماع نسبی دارند.

نارضایتی آشکار رییس‌‍جمهور و نخست‌وزیر

گزارش روزنامه الاخبار نشان می‌دهد که جوزف عون رییس‌جمهور و نواف سلام نخست‌وزیر لبنان، هر یک در تماس‌ها و گفت‌وگوهای جداگانه‌ای نارضایتی صریح خود را از این اظهارات ابراز کرده‌اند. به نوشته این روزنامه، یکی از وزیران ارشد کابینه حتی به‌طور مستقیم این پرسش را مطرح کرده که آیا لبنان، ایران را «دولت دشمن» می‌داند که وزیر خارجه با چنین ادبیاتی با تهران سخن می‌گوید یا خیر. طرح چنین پرسشی خود گویای عمق اختلاف و حساسیت موضوع در درون دولت لبنان است. جوزف عون در واکنش، با لحنی انتقادی تأکید کرده که از رفتار خودسرانه وزیر خارجه شگفت‌زده است و نمی‌داند چگونه او منافع عالی ملی را نادیده می‌گیرد. رییس‌جمهور لبنان همچنین وعده داده است که با رجی گفت‌وگو خواهد کرد و به او یادآور می‌شود که باید به بیانیه وزارتی دولت و خطوط کلی سیاست رسمی کشور پایبند باشد. این موضع‌گیری، نشان‌دهنده تلاش ریاست‌جمهوری برای مهار پیامدهای داخلی و خارجی این تنش است.

دولت لبنان و فاصله‌گذاری از مواضع رجی

نواف سلام نخست‌وزیر لبنان نیز، بنا بر گزارش الاخبار، در دیدارهای خود به‌صراحت اعلام کرده که مواضع یوسف رجی «به‌هیچ‌وجه بیانگر موضع دولت لبنان نیست». این جمله، نوعی فاصله‌گذاری رسمی از اظهارات وزیر خارجه به شمار می‌رود و نشان می‌دهد که دولت لبنان نمی‌خواهد هزینه سیاسی این مواضع را به‌طور جمعی بپردازد. چنین واکنشی، در فضای سیاسی لبنان که هر سخن می‌تواند به سرعت به بحران تبدیل شود، حامل پیام روشنی به داخل و خارج است. در ادامه این اختلافات، برخی از وزیران کابینه مستقیماً از رجی درباره هدف و چرایی این رفتارها سؤال کرده‌اند. پاسخ‌های او اما نه‌تنها از شدت انتقادات نکاست، بلکه به گفته الاخبار، بر ابهام‌ها افزود. رجی ابتدا مدعی شد که سخنانش «به‌درستی فهم نشده»، اما سپس تأکید کرد که به‌عنوان یک وزیر سیاسی در رأس یک وزارتخانه حاکمیتی، موضعی را بیان می‌کند که در داخل دولت نمایندگی می‌کند؛ ادعایی که با واکنش‌های کنایه‌آمیز برخی مقامات همراه شد.

سفیر ایران و نشانه‌های عملی تنش

مواضع ضدایرانی وزیر خارجه لبنان تنها به سطح گفتار محدود نمانده و نشانه‌هایی عملی نیز پیدا کرده است. از جمله این نشانه‌ها، تعلل و امتناع وزارت خارجه لبنان از پذیرش سفیر ایران در بیروت عنوان شده؛ اقدامی که در عرف دیپلماتیک، پیامی منفی و غیرمعمول تلقی می‌شود. این رفتار، از نگاه بسیاری از ناظران، در تضاد آشکار با سنت دیپلماسی متوازن لبنان و روابط دیرینه تهران–بیروت قرار دارد. این در حالی است که روابط ایران و لبنان، به‌ویژه در دهه‌های گذشته، همواره ترکیبی از تعاملات رسمی دولتی و پیوندهای عمیق‌تر سیاسی و اجتماعی بوده است. از این رو، هرگونه اقدام یا موضعی که شائبه تقابل مستقیم با ایران را تقویت کند، به‌سرعت به یک موضوع داخلی حساس تبدیل می‌شود و واکنش جریان‌های مختلف لبنانی را برمی‌انگیزد؛ واکنشی که اکنون به‌وضوح در سطح دولت دیده می‌شود.

روایت جوزف عون و حساسیت نسبت به ایران

چند هفته پیش از این تنش‌ها، جوزف عون در سخنانی، روایتی از علی لاریجانی و نقش او در تحولات منطقه‌ای مطرح کرده بود که نشان می‌داد رییس‌جمهور لبنان نگاه پیچیده‌تر و محتاطانه‌تری به جایگاه ایران دارد. این روایت، از دید برخی تحلیلگران، حاکی از آن بود که عون به‌خوبی از وزن و نفوذ ایران در معادلات منطقه‌ای آگاه است و تمایلی ندارد لبنان به‌صورت شتاب‌زده وارد تقابل آشکار با تهران شود. همین پیش‌زمینه، باعث شده است که تعجب و نارضایتی عون از مواضع وزیر خارجه‌اش معنای عمیق‌تری پیدا کند. رییس‌جمهور لبنان ظاهراً نگران آن است که اظهارات نسنجیده، لبنان را در مسیری قرار دهد که نه با منافع ملی این کشور سازگار است و نه با واقعیت‌های ژئوپلیتیکی منطقه. به همین دلیل، تأکید او بر پایبندی به سیاست رسمی دولت، تلاشی برای بازگرداندن کنترل به مرکز تصمیم‌گیری تلقی می‌شود.

اختلافی فراتر از یک وزیر

این تحولات را می توان نشانه یک شکاف عمیق‌تر در ساختار سیاسی لبنان دانست. مواضع یوسف رجی را نمی‌توان صرفاً به دیدگاه شخصی یک وزیر تقلیل داد، بلکه این اظهارات بازتاب فشارها و نفوذ جریان‌هایی است که به‌دنبال تغییر جهت‌گیری سیاست خارجی لبنان هستند. برخی بازیگران خارجی، از طریق حمایت سیاسی و رسانه‌ای، تلاش می‌کنند صدای خود را از تریبون وزارت خارجه لبنان بلندتر کنند. این کارشناس همچنین تأکید می‌کند که واکنش سریع رییس‌جمهور و نخست‌وزیر نشان می‌دهد بدنه اصلی حاکمیت لبنان هنوز حاضر نیست هزینه چنین تغییر جهتی را بپردازد. لبنان به‌دلیل شرایط شکننده داخلی و بحران‌های اقتصادی و اجتماعی، بیش از هر زمان دیگری نیازمند ثبات در روابط خارجی است و ورود به تقابل آشکار با ایران می‌تواند این شکنندگی را تشدید کند.

تنش کنترل‌شده یا بحران در راه؟

آنچه از مجموع این تحولات برمی‌آید، شکل‌گیری یک تنش جدی اما کنترل‌شده در درون دولت لبنان است. مواضع ضدایرانی وزیر خارجه، هرچند بازتاب رسانه‌ای گسترده‌ای داشته، اما با واکنش منفی و صریح رییس‌جمهور و نخست‌وزیر مواجه شده و این خود مانعی در برابر تبدیل شدن اختلاف به بحران تمام‌عیار است. با این حال، تداوم چنین رویکردی می‌تواند شکاف‌ها را عمیق‌تر کند و لبنان را در معرض فشارهای تازه قرار دهد. در نهایت معادله سیاست خارجی لبنان همچنان میدان کشمکش میان رویکردهای متفاوت است؛ کشمکشی که در آن، ایران به‌عنوان یکی از محورهای اصلی اختلاف مطرح می‌شود. اینکه بیروت در نهایت کدام مسیر را انتخاب خواهد کرد، به توانایی حاکمیت شان در مهار تندروی‌ها و حفظ توازن سنتی خود بستگی دارد؛ توازنی که به‌نظر می‌رسد این روزها بیش از هر زمان دیگری در معرض آزمون قرار گرفته است.